Карикатура: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

:'''Карикатура'''<ref name="source1">“Қазақ«Қазақстан»: Энциклопедиясы”Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, IV1998 ISBN 5-том89800-123-9, IV том</ref> (''итальянша carіcatura, carіcare – ұлғайту, әсіре бейнелеу'') – өмірдегі жағымсыз құбылыстарды, жеке адамдардың бойындағы кемшіліктерді әшкерелеу мақсатында [[әзіл-оспақ]], [[сын-сықақ]], [[әжуа-мазақ]], [[шарж]], [[гротеск]] құралдарын қолданатын көркем бейнелеу тәсілі, бейнелеу өнерінің (негізінен, [[графика]]) жанры.

Бір адамның карикатуралық портреті шарж деп аталады. Онда әлгі адамның мінезін ашып беретін белгілі бір сипаты әдейі әсерленіп суреттеледі. Карикатура ежелгі дәуірлерден белгілі, оның көне үлгілерін [[Ежелгі Мысыр]] өнерінен табуға болады (мысалы, “Қаз қорыған мысық”). Кейінгі орта ғасырларда және Қайта өрлеу дәуірі өнерінде де үлгілер қолданылған. Карикатура (қатырмада, кейін газет-журналдарда) әлеуметтік күрес пен ұлт-азаттық қозғалыстар (Реформация, 18 ғасырдың аяғындағы [[Француз революциясы]], [[1812]] жылғы Отан соғысы, [[[1830]] және 1848 – 49 жылдардағы Еуропа елдеріндегі төңкерістер, Париж коммунасы, 1905 – 07 жылдардағы Ресейдегі толқулар, тағы басқа) кезінде идеол. қару ретінде қолданылды. Сонымен бірге, карикатура өз заманындағы өнердің идеялық-көркемдік стилін білдіреді: классицизм принциптері 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдағы көптеген карикатуралардан байқалса, 19 – 20 ғасырлардағы журналдық карикатуралардан “модерн” стилінің, 1910 – 20 жылдардағы карикатурадан экспрессионизмнің әсері байқалды. Қоғамдық өзекті мәселелерге батыл барумен карикатура өнердің басқа түрлеріне бағыт-бағдар жасап береді. 18 ғасырдың 1-жартысынан бері қарай карикатура(У.Хогарт, тағы басқа) жүйелі дами бастады. 18 ғасырдың 2-жартысы мен 19 ғасырда [[Дж.Гилрей]], [[Ф.Гойя]], [[О.Домье]], тағы басқа карикатураның дамуына үлкен ықпал етті. Ресейде карикатурашы-суретшілер [[1905]] жылғы төңкеріс тұсында көбейе түсті ([[М.А. Врубель]], [[Б.М. Кустодиев]], [[В.А. Серов]], тағы басқа) 1920 – 30 жылысатиралық журналдардың ашылуына байланысты уытты қыл қалам шеберлерінің ([[И.А. Малютин]], [[Ю.А. Ганф]], [[Б.Е. Ефимов]], [[Б.И. Пророков]], тағы басқа) есімдері кеңінен танылды.

Қазақ халқының карикатура өнері [[ Уәлиханов|Ш.Уәлихановтан]] басталады. Оның көптеген графикалық суреттері уытты әзілге, қуақы-күлкіге арналған (“Салпаң мұртты қарт”, “Балдан кейін”, “Қоғалдай мен Тоғолдай”, тағы басқа). Қазақстанда карикатура, негізінен, 1920 – 30 жылдары ([[В.И. Антощенко-Оленев]], [[Ә.Ысмайылов]], [[Қ.Қожықов]], [[Б.А. Чекалин]], тағы басқа) қалыптасты. [[1956]] жылы республикалық “Ара” – “Шмель” сатиралық журналының шығуына байланысты, қазақтың ұлттық әзіл-оспағы мен уытты шешендігін негіз еткен карикатурашылар ([[А.Р. Ахметов]], [[П.Бейсенов]], [[Н.М. Казанцев]], [[Е.Қалиасқаров]], [[Ж.Қанапиянов]], [[А.И. Латинин]], тағы басқа) өсіп жетілді. [[Қанапиянов]] “Сатира бейбітшілік жолындағы күресте” атты халықар. көрмеге бірнеше рет (1976, 1979, 1980, 1983) қатысып, “Американша көмек” ([[1980]]) К-сы үшін медальмен марапатталды. [[1983]] жылы оның “Бейбітшілік үшін күрес” деген карикатулар альбомы жарық көрді. Қоғамдық өміріміздегі барлық жетістік пен кемшілікке үн қосатын карикатура суретшілерінің әр алуан тақырыпта көрмелері өткізілді. Соның бірі – 1988 жылыАлматыда “Огни Алатау” газеті мен [[Қазақстан Мәдениет министірлігі]] ұйымдастырған бүкілодақтық “Карикатура – қайта құру қаруы” атты көрме. Оған 250 көркем туынды қойылды. Суретшілер бюрократтық іс-әрекеттерді, парақорлықты, тамыр-таныстықты және тоқырау кезеңінің басқа да жағымсыз құбылыстарын батыл сынға алды.

[[санатСанат: Өнер]]