Қызылқұм (шөл): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: «Маңғыстау»энциклопедиясы → Маңғыстау энциклопедиясы, Маңғыстау энциклопедиясы →... using AWB |
ш clean up, replaced: [[Маңғыстау энциклопедиясы]] → Маңғыстау энциклопедиясы using AWB |
||
3-жол:
[[Сурет:Qizilqum Xorazm.JPG|230x300|thumb|Қызылқұм шөлі]]
'''Қызылқұм''' — [[Әмудария]] мен [[Сырдария]] аралығын алып жатқан [[Орталық Азия]]ның ірі құмды шөлі. Солтүстік-батысы [[Арал теңізі]]не, оңтүстік-шығысы [[Зеравшан]] аңғары мен [[Нұратау]]ға ұласады. Ауданы 300 мың км². Биіктігі 53 – 300 м. Қызылқұмның орта бөлігінде палеозой кезеңінде пайда болған қалдық бұйратты төбелер ([[Бұқантау]], [[Тамдытау]], [[Құлжықтау]]) кездеседі; олардың ең биік жері 992 м. [[Эфемер]] аралас жусан, сексеуіл, жүзгін, бұйырғын, Сырдария атырауының төңірегінде тоғай өседі. Қызылқұмның оңтүстік-батыс бөлігінде грунт суының үлкен алабы орналасқан. [[Мәрмәр]], [[графит]], [[тас көмір]], [[алтын]], оңтүстік-батысында ірі газ кен орны бар. Көктемде Қызылқұмда көптеген шағын өзендер пайда болады. Төңірегі жыл бойы мал жайылымы ретінде пайдаланылады. Қызылқұмның қазақстандық бөлігін Қызылорда облысының әкімшілік аудандары алып жатыр.<ref>Қазақ Энциклопедиясы III том 12 тарау</ref><ref>
Қазақстан аумағына солтүстік бөлігі кіреді. Қызылқұмның шығысы облыстың Отырар, Шардара аудандары және Арыс қалалық әкімдігі аумағын алып жатыр. Жер бедерінің басым бөлігі жалды, төбелі, құрғақ арналармен тілімделген. Ауданы 300 мың км². Биікт. 50–300 м; Төбе, жал аралары тақырлы сортаңды болып келген. Эалды [[палеоген]]нің аллювиалды құмдарынан тұрады. Климаты тым континенттік. Жазы ыстық, шілденің орта температурасы 26–29C. Қысы қоңыржай жылы, қаңтардың орта температурасы 0–9C. Жауын-шашыны қыста, көктемде түседі (100–200 мм). Тұрақты өзен торы жоқ, құрғақ арналар көп. Көктемде шағын өзеншелер пайда болады. Жер асты су қоры жеткілікті. Жусан, [[сексеуіл]], жүзгін, бұйырғын т.б. өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, қарақұйрық, қоян, т.б. бауырымен жорғалаушылар көптеп кездеседі. Мәрмәр, тас көмірден басқа ірі тау кен орны бар. Қызылқұм өңірі қаракөл қойын, етті сүтті мал өсіруге қолайлы.<ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы</ref>
| |||