Өрмекшітәрізділер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Haeckel Arachnida.jpg|thumb|Өрмекші тәрізділер]]
 
'''Өрмекшітәрізділер''' (Arachnіda) – [[омыртқасыздар]]дың бір класы. Бұлардың қазба қалдығы жоқ. [[Силур]]дан белгілі, ал [[карбон]]да өрмекшітәрізділердің осы кезде тіршілік ететін отрядының өкілдері табылған. Дене тұрқы 0,1 мм-ден 17 см-ге дейін. Жер шарында кең тараған, 10-нан астам отряды, 60 мыңға жуық түрі бар. Жиі кездесетін отрядының бірі – өрмекшілер (Araneі). 27 мыңдай түрі бар. Қазақстанда 19 тұқымдасы, 400-ден астам түрі кездеседі. Бұлардың денесі бас-кеуде және бунақталмаған құрсақ бөлімінен тұрады. Осы екі бөлімі сабақшамен байланысқан (бас-кеуденің 7-бунағы). Хелицераларының ұшы қозғалмалы тырнақ тәрізді буынмен аяқталады. Оның түбінде улы безінің тесігі орналасқан. Бездерден бөлінетін сөлімен қорегін өлтіреді. 4 жұп аяқтары қозғалу қызметін атқарады. Құрсақтың соңғы сегментінің аяқтары 2 – 4 жұп өрмек сүйелдеріне айналған. [[Эволюция]] даму барысында байқалатын бір ерекшелік – өрмек сұйықтығы бөлініп шығатын өрмек бездерінің дамуы. Олардан бөлінген сұйық зат ауада тез қатады да, өрмек жібіне айналады. Бұларды өрмекшілер тор құру, ұстап алған жемтігін орап тастау, жұмыртқа пілләсін жасау үшін қолданады. [[Ас қорыту жүйесі]] [[эктодермаль]]ды алдыңғы, энтодермальды ортаңғы және эктодермальды артқы ішектен құралған. Зәр шығару жүйесіне [[мальпиги]] түтікшелері және коксальды бездер (жүретін аяқтарының 1- және 3-жұптарының бунақтарынан ашылатын бір не екі жұп бездер) жатады. Тыныс алу органдары жапырақты өкпе қапшығы мен трахеялардан тұрады. Өрмекшілердің Caponііdae тұқымдасында өкпе мүлдем жоқ, тек 2 жұп трахеясы болады. [[Қан айналу жүйе]]сі ашық, жүрегі қысқарған, 3 – 4 остиялары (жүрегіндегі қақпақшалары бар саңылаулы қос тесік) бар. Сезім органдары жақсы жетілген. 8 көзі 2 доға түрінде орналасқан. Дара жыныстылар. Жыныс [[диморфизм]]і байқалады. Бұлардың барлығы да жыртқыштар, жәндіктермен қоректенеді. Көпшілігі пайдалы: ауыл шаруашылығы зиянкестерін құртады, уы [[медицина]] мен [[биохимия]]да пайдаланылады, өрмек жібегі алынады. Бүйі мен қарақұрт – аса улы жәндіктерге жатады.Көптеген өрмекшілер гүлдердің шырынымен қоректенеді.Өрмекшілер құрсағының үстігінде "иіру органы" деп аталатын жібек иіру бездері болады.Өрмекшілер жемтіктерін жабысқақ торлары арқылы ұстайды.Өрмекші торы ластанып және үзіліп қала беретін болғандықтан олар күн сайын жаңа тор құрып отырады. Олар бұрынғысын тастамай, орап орап жеп қояды. Өрмекшілердің көпшілігінде у шашатын тістері болады. Есекқұрт өрмекшісі тек қана есекқұрт жейтін өрмекшінің түрі. <ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
== Өрмекшітәрізділердің анатомиясы == Өрмекшітәрізділердің ересектердің барлығында оларды басқа жәндіктерден ажыратып тұратын сегіз аяқтары болады.Олардың қанаттары мен мүртшалары жоқ.Бұлардың денесі просома (дененің алдыңғы) немесе бас кеуде-және опистосома (буынаяқтылардың денсінің артқы бөлігі) немесе "құрсақ қуысы" деп аталатын екі білімінен тұрады. Барлық буынаяқтылар секілді өрмекшітәрізділердің сыртқы қаңқасы болады, сонымен қатар олардың "эндостернит" деп аталатын жасуша сияқты шеміршек талшығының ішкі құрылысы бар. <ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
 
== Дереккөздер ==