Қазақстанның жер бедері: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Ұз. → Ұзындығы, ұз. → ұзындығы (2) using AWB |
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиеттер → Дереккөздер, "Қазақ энциклопедиясы",5 том → «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас р using AWB |
||
8-жол:
* '''Қазақстанның оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында [[Тянь-Шань]]''' жүйесіне жататын көп жылдық қар мен мұздықтар басқан аса ірі тау жоталары жатыр. Осындағы Хантәңірі шыңынан батысқа және солт-ке қарай Солт. және Орт. Тянь-Шаньннің жоталары тарайды. [[Хантәңірі шыңы]] – бүкіл [[Тянь-Шань]]дағы мұзданудың негізгі торабы. Қазақстанның оңт.-шығыс бөлігіне сонымен қатар [[Теріскей Алатау]] жотасының шығыс сілемдері, Күнгей Алатаудың шығыс бөлігінің солт. беткейі және Кетпен (Ұзынқара) жотасы кіреді. Солт. Тянь-Шаньннің ірі әрі биік тау жотасы – Іле Алатауы; ұзындығы 350 км, ең биік жері – [[Талғар шыңы]] 4951 м. Жотаның солт. беткейі тік сатылы, жалдары үшкір келеді. Беткейлері терең шатқалдармен және аңғарлармен тілімделген. Іле Алатауы – сейсмик. өңір және мұнда ірі мұздану ошақтары (393 мұздық) көп. Шығысында [[Шарын]] шатқалымен шектеліп, батысында Кіндіктас тауына ұласады да, одан солт.-батыста аласа таулы, төбешікті Шу-Іле таулары жалғасады. Қазақстанның оңт-не Қырғыз Алатауының солт. беткейі, ішінара Талас Алатауы, сонымен қатар Қаратау жотасы кіреді. Алдыңғы екеуінің дені Қырғызстанда орналасқан.
* '''Ұсақ шоқылы [[Сарыарқа]] өз алдына жеке геоморфологилық облыс.''' Ең биік жері – Қызыларай тауындағы [[Ақсораң шыңы]] (1565 м). Таулық жер бедеріне осындағы [[Көкшетау]], [[Баянауыл]], [[Ұлытау]], Қарқаралы таулары және Шыңғыстау жотасы жатады. [[Сарыарқа]]ның оңт.-батысы оқшауланған аласа таулы, қырқалы келген кең аумақты шөлді Бетпақдала үстірті орналасқан. Бат. Қазақстандағы Мұғалжар тауы Орал тау жүйесінің тікелей жалғасы саналады және оңт-нде біртіндеп жекелеген қырқалар мен шоқыларға бөлініп кетеді. [[Маңғыстау]] таулары аралары ойыстармен бөліне қатар жатқан 3 жотадан тұрады. Ең биік жері [[Қаратау жотасы]]нда – 556 м. Көршілес Үстірт өңірі Маңғыстаудан Қарынжарық ойысымен бөлінген, шығысында Арал т-не дейінгі өңірді қамтиды. Ендік және бойлық бағытта 800 км-дей кең аймақтағы Маңғыстау түбегі мен жазық Үстірт ағын судың тым тапшылығына байланысты нағыз шөлге айналған. Каспий маңы ойпаты теңіздің солт-ндегі Жалпы Сыртқа дейінгі ені 500 км-ден астам кең өңірді алып жатыр. Ойпат жер бедеріне құм төбелер, шағын көл қазаншұңқырлары, саздақты тегіс шағын жазықтар және бор шөгінділері толған күмбез тәрізді қыраттар бір-бірімен алмасып отырады. Негізінен жазық келген [[Тұран ойпаты]]ның тек солт. бөлігі ғана Қазақстанға енген. [[Балқаш]] – [[Алакөл ойысы]] құмды (Тауқұм, Сарыесікатырау, [[Мойынқұм]], т.б.) шөл боп келеді. Сонымен қатар, бұл өңірде саздақты жазықтар да кеңінен таралған. Шу өз-нен оңт. жақтағы өңірді Мойынқұм алып жатыр. Бат. Сібір жазығының оңт. етегі Қазақстанның солт-нде Сарыарқаға ұштасады (Солт. Қазақстан жазығы). Жазықтың Қазақстан жеріндегі орташа биікт. 150 – 200 м және [[Ертіс]] жазығы мен Есіл жазығынан тұрады.<ref name="source1">
▲* '''Ұсақ шоқылы [[Сарыарқа]] өз алдына жеке геоморфологилық облыс.''' Ең биік жері – Қызыларай тауындағы [[Ақсораң шыңы]] (1565 м). Таулық жер бедеріне осындағы [[Көкшетау]], [[Баянауыл]], [[Ұлытау]], Қарқаралы таулары және Шыңғыстау жотасы жатады. [[Сарыарқа]]ның оңт.-батысы оқшауланған аласа таулы, қырқалы келген кең аумақты шөлді Бетпақдала үстірті орналасқан. Бат. Қазақстандағы Мұғалжар тауы Орал тау жүйесінің тікелей жалғасы саналады және оңт-нде біртіндеп жекелеген қырқалар мен шоқыларға бөлініп кетеді. [[Маңғыстау]] таулары аралары ойыстармен бөліне қатар жатқан 3 жотадан тұрады. Ең биік жері [[Қаратау жотасы]]нда – 556 м. Көршілес Үстірт өңірі Маңғыстаудан Қарынжарық ойысымен бөлінген, шығысында Арал т-не дейінгі өңірді қамтиды. Ендік және бойлық бағытта 800 км-дей кең аймақтағы Маңғыстау түбегі мен жазық Үстірт ағын судың тым тапшылығына байланысты нағыз шөлге айналған. Каспий маңы ойпаты теңіздің солт-ндегі Жалпы Сыртқа дейінгі ені 500 км-ден астам кең өңірді алып жатыр. Ойпат жер бедеріне құм төбелер, шағын көл қазаншұңқырлары, саздақты тегіс шағын жазықтар және бор шөгінділері толған күмбез тәрізді қыраттар бір-бірімен алмасып отырады. Негізінен жазық келген [[Тұран ойпаты]]ның тек солт. бөлігі ғана Қазақстанға енген. [[Балқаш]] – [[Алакөл ойысы]] құмды (Тауқұм, Сарыесікатырау, [[Мойынқұм]], т.б.) шөл боп келеді. Сонымен қатар, бұл өңірде саздақты жазықтар да кеңінен таралған. Шу өз-нен оңт. жақтағы өңірді Мойынқұм алып жатыр. Бат. Сібір жазығының оңт. етегі Қазақстанның солт-нде Сарыарқаға ұштасады (Солт. Қазақстан жазығы). Жазықтың Қазақстан жеріндегі орташа биікт. 150 – 200 м және [[Ертіс]] жазығы мен Есіл жазығынан тұрады.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы",5 том</ref>.
[[Орал]] тауы мен Сарыарқаның аралығында ені 300 км-дей қырқалы [[Торғай]] үстірті жатыр. Орта бөлігін ұзына бойы құрғақ арналы шағын өзен және ұсақ қалдық [[көл]]дерге бай Торғай қолаты алады. Қолат беті негізінен тегіс, төрткілді келеді.
==
<references/>
| |||