Ноосфера: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Ноосфера''' ''({{lang-el|νόος}} – сана және σφαῖρα – орта, шар)'' немесе '''Антропосфера ''' (грек. antһropos — адам, spera — қабық) — [[биосфера|биосфераның]]ның жаңа жағдайға көшкен деңгейі; адамның саналы түрде жүргізген [[іс-әрекет|іс-әрекеттерінен]]терінен туындайтын [[жер сферасы|жер сферасындағы]]ндағы барлық өзгерістер мен олардың дамуын анықтайтын басты фактор;ғаламдағы адамзаттың мекендейтін аясы. Адам баласы уақыт пен кеңістікке қатысты биосфера шегінде және ғарышта өмір сүре алады. Бірақ адамзаттың тұрақты мекені — Жер..<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б.

[[XX ғасыр|XX ғасырдың]]дың 30 – 40-жылдары ноосфераны материалистік тұрғыдан сипаттап жазған [[Владимир Иванович Вернадский|В.И. Вернадский]] болды. Ол ноосфераны [[биосфера]] мен қоғамның өзара қарым-қатынасынан туындайтын тіршіліктің жаңа формасы, бұл саналы, ақыл-ойы жетілген адамзаттың бағыттауымен қалыптасатын [[биосфера|биосфераның]]ның жаңа [[эволюция|эволюциялық]]лық жағдайы деп түсіндірді.<br>

Ноосфера – табиғат заңдылықтарының қоғамның ойлау заңдарымен және [[әлеумет|әлеуметтік]]тік-[[экономка|экономкалық]]лық заңдылықтармен тығыз байланысып жататын біртұтастығын (бүтіндігін) басқарушы жоғарғы тип. [[Ғылыми-техникалық прогресс|Ғылыми-техникалық прогрестің]] қарқынды дамуы бұрын игерілмеген жерлерді игеріп, бұрын пайдаланылмай келген табиғат байлықтарын пайдаға асырып қоймай, [[ғарыш]] кеңістігін, ғаламшарларды игеруге, [[Ядролықядролық қару|ядролық қарулар]]лар жасауға мүмкіндік берді.<ref> Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>

Ноосфера кезінде бүкіл адам баласының [[ақыл-ой|ақыл-ойы]]ы, [[Сана|санасысана]]сы, [[ғылым|ғылымы]]ы және әлеуметтік еңбегі бір арнаға түсуі керек. [[Адам]] мен [[табиғат]] арасындағы қарым-қатынасты адамның саналы ақыл-ойы басқарған кезде ғана жеңіске жетеді деп атап көрсетті. Ноосфера кезінде табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс айқын байқалады. Бұл кезде бүкіл адамзат үшін ғылымды дамытып, табиғаттың да, қоғамның да бір-бірімен үйлесімді өркендеуіне жол ашылу керек. Бұл кезде әрбір жеке [[тұлға|тұлғаның]]ның да өсуіне көңіл бөлінеді.

[[Биосфера|Биосфераның]]ның ноосфераға ауысу кезеңіне орыс ғалымы [[М.И.Будыко]] терең талдау жасаған ([[1984]] ж.). Ол биосфераның қалыптасуында адамзат қоғамының біртұтас екендігін ұмытпау керектігін ерекше ескертті. Қазіргі кезде ғылыми-техникалық прогресс бүкіл Жер шарын қамтып отыр. [[Энергия|Энергияның]]ның жаңа көздерін бүкіл адамзат бірлесе отырып, пайдалануға басты назар аудару көзделуде. Ноосфера кезінде Жер бетіндегі барлық халықтың тіршілік деңгейін және қоғамның қажетін көтеру үшін биосфераның қалыпты жағдайын сақтауға айрықша көңіл бөлінеді.

Соңғы жылдары экологиялық мәселелер — бүкіл адамзатты толғандырып отырған күрделі мәселелердің біріне айналып отыр. Қоғамның өркендеп дамуы, табиғат байлықтарын ұқыпты пайдаланумен тығыз байланысты. Қазір [[табиғат байлықтары|табиғат байлықтарын]]н дұрыс пайдаланбаудан және технологиялық процестердің жетілмегендігінен [[қоршаған ортаның ластануы]] адамның денсаулығына да қауіп төндіруде. [[Адам денсаулығын сақтау]], адамның үзақ өмір сүруіне кажетті жағдай жасау — қоғамның басты [[Міндет|міндетіміндет]]і. Ол үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысқа ерекше назар аударылады. Осыған сәйкес казіргі кездегі әлеуметтік [[экология]] ғылымының басты мәселесінің бірі—адам денсаулығына зиянды жағдайларды болдырмау.

XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап ауқымды түрде экология ғылымы да қалыптасып келеді. Оның зерттейтін басты бағыттарына да [[әлеуметтік экология]] және [[адам экологиясы]] жатады.<ref> Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4</ref>