Орнитология: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 68 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q44703 (translate me) |
ш clean up, replaced: Қазақ энциклопедиясы VII-том; → «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энц using AWB |
||
5-жол:
'''Орнитология''' ''(грек. ornіtos – құс және logos – ғылым)'' – зоологияның құстар, олардың жүйеленімі, жекеше және тарихи дамуы, физиологиясы, экологиясы, жер бетіне таралуын зерттейтін саласы. '''Орнитология терминін''' алғаш рет ғылымға '''XVI ғасырда''' италия ғалымы ''У.Альдрованди'' енгізді.
Қазақстан [[құс фаунасы]] жөніндегі алғашқы мәліметтер (XIX ғасырдың басы) орыс ғалымдарының ''(П.С. Паллас, Н.Я. Озерецковский, С.П. Крашенинников, т.б.)'' еңбектерінде айтылған. Олар құстардың ғылымға белгісіз түрлерін ашып, сипаттама берді. Кейіннен [[құс түрлерінің]] қазақ даласына таралуы жөнінде жаңа заңдылықтар ашты (А.Н. Северцов, М.А. Богданов, П.П. Сушкин, М.А. Мензбир, т.б.).
'''XX ғасырдың''' 70 – 80 ж. жалпы Қазақстан аумағында, әсіресе, аз зерттелген ''Тянь-Шань, Алтай тауларын, Бетпақдала өңірі мен Маңғыстау, Бозащы шөлейтті аймақтарын'' мекендейтін құстарға орнитология зерттеулер толықтай жүргізілді. Құстардың қоныс аударуы (республика әуе жолымен ұшып өтетін жолдары, саны, оның маусым, тәулік ішінде өзгеруі, құсқа сақина салу нәтижелері), олардың '''қоректенуі, көбеюі,''' қазіргі кездегі [[құс популяциясының]] жағдайы, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерінің экологиясы зерттеліп, құнды ғылыми мәліметтер алынды. [[Құстар жүйеленімі мен морфологиясына]] арналған зерттеулер одан әрі жалғасуда; ''су құстарын пайдалану, жәндікқоректі пайдалы құстарды өзен бойындағы және таудағы ормандарға қоныстандыру, құстың ауыл шаруашылғы дақылдарына'' тигізетін зиянын азайту жолдары іздестірілуде; [[антропогендік факторлар]] әрекетінің өсуіне байланысты '''далалық, шөл-шөлейтті аймақтардың, тау экожүйелеріндегі құс фаунастик'''. кешендердің қалыптасу заңдылықтарын анықтау, Арал теңізінің тартылып қалған жерлеріндегі орнитофаунаның қалыптасуына бақылау жүргізілуде. Құстар әр түрлі қауіпті жұқпалы аурулардың қоздырғышын (энцефалиттер, арбовирустар, гельминттер, т.б.) денесінде сақтаушы және тасымалдаушы, соған байланысты адам мен мал арасына паразиттер мен түрлі ауру таратуға құстың қандай қатысы бар екені анықталды.
'''Орнитология''' – зоологияның жақсы зерттелген саласы. Орнитологияның негізінде ''зоолагия жүйеленім, генетика, эмбриология, экология'', т.б. көптеген ғылым салалары бойынша маңызды құнды қорытындылар жасалды. Мысалы, Жер шарының құрлықтарға бөлінуін географ ғалымдар құстардың таралуы мен қоныс аударуын есепке ала отырып жасаған. Қазір дүние жүзінде [[Неміс орнитология қауымдастығы]], ''Британия, Америка құс зерттеу орталықтары, Мумбай (Үндістан) орнитол. қоғамы, т.б. халықар. ұйымдар ғылыми жұмыстар атқаруда. Қазақстанда құстың 493 түрі анықталып, оның 390 түрі жаз айларында ұя салып, көбейетіні белгілі болды. 56 түрі қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілді''. '''1960 – 74 ж.''' 5 томдық [[“Қазақстан құстары”]] деген ғылыми жинақ жарық көрді (Қазақстан Мемлекеттік, сыйлық лауреаты, 1974). Орнитология саласының дамуына үлес қосып жүрген ғалымдар:'' И.А. Долгушин, А.Ф. Ковшарь, Э.И. Гаврилов, Е.М. Әуезов, А.Ж. Жатқанбаев, т.б. Республикадағы Орнитология саласындағы'' зерттеулерді [[Қазақстан Ғылым Академиясының Зоология институты]], ''Долгушиннің орнитология мектебі'' үйлестіріп отырады.
<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]»
== Дереккөздер ==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
[[Санат:Орнитология| ]]
▲{{stub}}
| |||