Қамбар батыр (жыр): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:6c18ecb6837896db8d74b0b53d3265a5.jpg|нобай|оңға|Қамбар батыр жыры]]
'''Қамбар Батыр'''<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref> – қазақ халқының қаһармандық жыры. Жырдың 19 нұсқасы белгілі. Қамбар туралы сюжетті (жыр желісін) алғаш жазып алған
*1902 ж.
*30-жылдары [[Сәкен Сейфуллин]], [[Сәбит Мұқанов]], [[Мұхтар Әуезов]]тер жариялап, 1957 ж. жеке жинақ болып шыққан. Қазақ даласының әр түрлі аймақтарынан жазылып алынған жырдың өзіндік ерекшеліктері бар.
«Қамбар батыр» жырының басты тақырыбы – жер мен ел намысын қорғау. Оқиға Әзімбайдың байлығы мен сұлу қызы –
"Қамбар" жыры бұрынғы замандардан бері қарай ауызша айтылатын жыр болған.Басында, ең алғаш өлең болған кезінде де, жазылып айтылған емес. Сондықтан, мұныңөлеңдік құрылысында сол ауызша жырдың ерекшеліктері бар. Ең алдымен бұнда өлеңқатар аумайтын белгілі санды (төрт жолды, алты жолды, я тағы басқаша) шумаққабөлінген емес. Бұл желдірме екпінімен көп жолды шумақ боп құралады. Шумақтарыбелгілі бір санмен, бір қалыпты боп тұрмайды.Кейде 4-5 жол бір шумақ боп кетсе, кейде қосылып айтылатын әуеннің және әңгімеқызуының ыңғайына қарай немесе сөйлеуші адамның көңіл күйіне қарай, әралуан боп,ауысып отырады. Кейде 9, кейде тіпті оннан аса жолдан құралатын шумақта болады.Бұнда сол желіге сөйлеген сөздің екпінімен кеткен өлең-жыр, таусылмайтын ұзақ шумақбоп жүре береді. Ондайда ұйқас та белгілі бір орындарында тұрмайды. Жазуда, мысалы,төрт жолды ұйқаста әрқашан бірінші, екінші, төртінші жолдардың аяғы ұйқасыпотыратын болса, бұнда ұйқас олай емес. Кейде екі жол аралатып, кейде үш, төрт жоларалатып, анда-санда аяғы бір тиіп отырады. Жырдың ішіндегі өлең қатары да ұзақболмайды. Көп қатар жоқ, оның орнына лекітіп, тез қайырып, ауызша әуендетіп,екпіндетіп, қорыттырып отыратын жеті-сегіз буынды қатар болады. Өлеңді құрайтын солбуын, ырғақ (ритм) өлшеуі. Және, әсіресе, дыбыс үндестігі болады. Мағынасын алғандабір жайды ұзақ сөйлеп кеп таратып, көп қайталап айтатын машық бар. Әңгіменің,уақиғаның өзі көп дамымаса да, бір хал, я бір суретті әралуан көрініспен теңеп, асықпайкөп көріктеп отыратын ерекшелік бар. Сондықтан, әңгіме, уақиғаның ілгері қарай дамуыаз болса да, бір мазмұндас теңеу, салыстыру көп болады.Тағы бір ерекшелік — теңеулерге алған көріністерден байқалады. Бірін бағлан, бірін бөріқып, бірін асау, бірін бұғалықшы қып, бірін түлкі, бірін тазы қып көрсетулердің барлығы— осы батыр жырының ескі заман жыры екенін көрсетеді. Теңеудің бәрін жабайытабиғаттан алады. Бұнда мәдениет, қала сияқтының әсері, қатынасы жоқ. Натуралдықтеңеулер. Жыртқыш андарды теңеуге алған түрдің өзі де шабуыл деген заманныңқоғамдық құрылысына дәл келеді. Соның өз тумасы, өз айғағы боп шығады. Бұл жағынанда жырдың ішкі мазмұны мен сыртқы түрі бірыңғай боп қабысып тұрғанын көреміз
| |||