Күлтөбе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

==Құрылысы==

Сопақша келген, биіктігі 9 м, аумағы 150х120 м ауқымды төбешік болып келеді. Кейінгі заманда ескерткіштің топографиясы қатты өзгеріске ұшыраған. Оның оңтүстік-шығысы мен оңтүстік-батысында құрылыс үшін топырағы қазылған жыралар, қыраттың үстіңгі жағында сопақша және төрткүлді көптеген орлар бар, бекініс арқылы дала жолы шығады. Алайда сақталып келген топографиялық белгілер «алаңқайлы төбе» үлгісіндегі ескерткіш екенін анықтауға мүмкіндік береді, ол ертедегі ортағасырлық қоныс үлгісіне тән болып келеді.

==Күлтөбеге жүргізілген археологиялық зерттеулер==

===Т.Н.Сенигова басқарған Түркістан отряды жүргізген зерттеу===

===Түркістан археология отряды (Е.А.Смағұлов) жүргізген стратиграфиялық зерттеу===

Алайда Күлтөбеде 1981–1984 жылдары Түркістан археология отряды (Е.А.Смағұлов) жүргізген стратиграфиялық зерттеулер нәтижесі арқылы ой тұжырымдау керек.

 

Қыш ыдыстар мен тас дән үккіш қалдықтары табылған 10–12 қабаттар бірінші құрылыс белдеуіне (төменнен санағанда) біріктірілді. Мұнда қандай да бір құрылыс қалдығының іздері байқалмайды. Осы маңнан табылған барлық 23 қыш ыдыстардың сынықтары шартты түрде бірінші құрылыс белдеуіне біріктірілді. Отырар-Түркістан аймағындағы ерте ортағасырлық қыш ыдыстардың [[археология]] жағынан жан-жақты зерттелмеуі, сондай-ақ Күлтөбе белдеуінен қыш ыдыстардың аз табылуы олардың осында қашаннан бері жатқанын дәл анықтауға мүмкіндік бермей отыр. Алайда 1–2-құрылыс белдеуінен табылған қыш бұйымдарды [[Отырар-Қаратау]] мәдениетінің 2-кезеңіне (4–5 ғ-лар) жатқызуға болады. 2-құрылыс белдеуінде (8–9-қабаттар) 5-мекенжайдың (ішінара) үлкен қабырғалары табылды. Қабырғалардың қалыңд. 1,4 м-ге дейін жетеді, олар көл. 40х20х9–10 см шикі кірпіштен қаланған. Мекенжайда ені тар, қабырғалық жатаған сатылардың ізі қалған. <br />

Осы олжадан жарты метр жерде, 6-құрылыс белдеуінің еденіндегі кірпіш төсенішінің астынан бір тұтқалы бүтін қыш құмыра табылды, оның аузы дөңгелек тегіс ұсақ жұмыр таспен бекітіліп, жоғ. жағынан құрсаулы тостағанның түбімен жабылған; ол бос болып шықты. Теңгелерді тазартқаннан кейін көмбеде 297 күміс дирхем және 88 қола фельс болғаны анықталды. Дирхемдер Алмалықтың (16 дана), Әндіжанның (2 дана), Бұхардың (10 дана), Қашқардың (3 дана), Кендженің (57 дана), Марғиланың (3 дана), Отырардың (61 дана), Самарқанның (4 дана), Тараздың (77 дана), Ходженттің (17 дана), Шаштың (29 дана), Янгидің (1 дана) теңге сарайларында соғылғаны анықталды. 17 теңгеден қаласының аттарын оқу мүмкін болмады. Дирхемдердің соғылған уақыты һиджраның 676–696 жылы кезеңіне сай келеді (121 дана). 71 теңгеде шығарылған уақыты жоқ, ал қалған 105 данасында уақыты өшіп қалған. Түр түсі бойынша һиджраның 698 жылғы теңгесі (75 дана) Отырарда, хиджраның 699 жылғы теңгесі (9 дана) Фараде соғылғанға ұқсайды. <br />

Фельстардың уақыты көмбені салған кезге сәйкес келеді, сондықтан Күлтөбенің 6-белдеуінің жоғарғы шекарасы 14 ғ-дың 1-жартысына сай келеді. <br />

 

Көмбеде [[Тараз]] және Кендже зергерлерінің [[1309]] жылы күміс теңгелерінің, Отырар зергерлерінің [[1312]] жылы мыс теңгелерінің ең кейінгі уақыты белгіленіпті. 14 ғ-дың 1-жартысында Күлтөбедегі бекініс қиратылып жойылады да, оның бүкіл аумағы зират ретінде пайдаланылады. Күлтөбенің қаңырап бос қалу кезеңі 19 ғ-ға дейін созылды, бұл кезде қыратта тағы да ішінара құрылыс салына бастады және кейінірек пайда болған қаланың сыртқы қабырғалары қала аумағына сұғына түседі.<ref>[[Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы]]</ref><ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы, 4-том</ref>

* Умняков И.И., Архитектурные памятники Средней Азии. Исследование. Ремонт. Реставрация. 1920 – 1928 гг., Таш., 1929, с. 32;

* Агеева Е.И., Пацевич Г.И., Из истории оседлых поселений и городов Южного Казахстана // Труды ИИАЭ АН КазССР, А.-А., 1958, т. 5, с. 92–96;

[http://thenews.kz/2011/05/21/824566.html Күлтөбе басында билік айтқан – Әнет баба]

 

 

 

{{stub}}