Жапалақтәрізділер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш безендіру, емле
22-жол:
Strigidae <small>sensu Sibley & Ahlquist</small>
}}
'''Жапалақтәрізділер''' ({{lang-la|Strigiformes}}) — түнде тіршілік етуге бейімделген жыртқыш [[құстар]] отрядыжасағы. Көбінесе орманды мекендейді, басы үлкен, көздері бадырайған, көз бұршағы қимылсыз, беттегіерішті, қауырсындары өте жұмсақ, ұшқанда дыбыссыз қанат қағады. Негізінде кемірушілермен қоректенеді, жемін түнде аулайды. Жұптарын өмір бойы сақтайды, ағаштың қуысына , кейбіреуі жерге ұя салады. Ұядағы жұмыртқалардың саны дене мөлшеріне байланысты 2-ден 12-ге дейін жетеді, жұмыртқаларды аналығы басады. Бұлар полярлық шеңберде тараған, тек солтүстік аймақта ұялайтын құстар. [[Жапалақ]] тәрізділердің төменгі [[эоцен]] дәуірінен бері тіршілік етіп келе жатқаны белгілі. 28 туысқа бірігетін 123133 түрінің Қазақстанда 9 туысы, 12 түрі кездеседі, олардың 10-ы ұя салады. Кейбір түрлері тұрғылықты (мысалы: үкі, байғыз, кәдімгі жапалақ, [[орман]] байғызы, кезқұйрық жапалақ), қыстап қалатындары да бар (мысалы: ақ жапалақ, құлақты жапалақ), ал басқа бір түрлері жыл құсы (саз жапалағы, маубас жапалақ, қаршыға реңді жапалақ, қылаң жапалақ). [[Наурыз]] — [[мамыр]] айларында ұшып келіп, қыркүйек — қарашада жылы жаққа ұшып кетеді. Дене тұрқы 12 см-ден (кішкене байғыз) 84 см-ге дейін (сақалды жапалақ), мекиені қораздарынан ірі болады. Жапалақ тәрізділердің қауырсыны — сарғыш қоңыр, жұмсақ. Басы үлкен, тұмсығы имек, тырнағы өткір болады. Құс ойнағынан басқа уақытта шақырмайды, тек түнде ұшады. ұясынҰясын ағаш діңіне, құз-жартасқа, жерге салады. ''Мамыр — маусымда'' ірілері 1 — 2-ден, ал майда құстары 10 — 12-ден жұмыртқа салып, оны мекиені 4 аптадай басады. Балапандары 30 күнде қанаттанады. Олар денесін ақ түк басқан, соқыр болып туады. Жапалақ тәрізділер [[жәндіктер]]мен, [[кемірушілер]]мен қоректенеді. Бұлардың жылдан-жылға санының азаюына байланысты 4 түрі мен 9 түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының 1 түрі- балықшы үкі бұрынғы КСРО-ның және 1 түрі Қазақстанның “[[Қызыл кітап|Қызыл кітабы]]на” енгізілген.
 
Жапалақтәрізділердің ең ірісі және өте әдемісі- үкі. Қазақстанның кез келген жерінде кездескенмен , саны көп емес.
 
Үкіні орманнан, таудан, шөл мен даладан кездестіруге болады, ол ұясын жасыруға болатын жыра, жартасты қапсағайларды паналайды. Ұясындағы 2-5 жұмыртқаны аналығы басады. Үкілер қоянды, кеміруші-тышқандарды аулайды. Ауыл шаруашылығына кемірушілерді жою арқылы пайда әкеледі. <ref>Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 213б., ISBN 5-625-03599-7</ref>
<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>