Кордильера: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Кодильера''' (испан. сordіlleras – тау тізбегі) – [[Жер]] шарындағы ең ұзын [[тау жүйесі]], Солтүстік және Оңтүстік [[Америка|Американың]]ның батыс жағалауын бойлай, [[Аляска]] түбегінен Отты Жер аралына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 18000 км-ден астам. Кодильера таулары құрлықтың шығысындағы жазық жерлерді [[Тынық мұхит]] жағалауынан бөліп жатқан ең үлкен суайрық және [[климат]] тосқауылы болып табылады. Ол [[Атлант мұхиты|Атлант мұхитынан]]нан келетін мол ылғалды бөгеп қалады, сондай-ақ, [[Тынық мұхит|Тынық мұхиттың]]тың әсер етуін тежейді. Соның нәтижесінде Тынық мұхиттағы [[Калифорния]], [[Перу]] сияқты суық теңіз ағыстары ықпалынан тек қана осы батыс жағалық бөлікке тән құрғақ жағалық шөл ([[Атакама]]) климаты қалыптасады. Кодильера биіктігі жөнінен [[Гималай]] мен [[Орталық Азия]] тауларынан ғана аласа. '''Тау жүйесі 2 бөлікке бөлінеді:''' [[Солтүстік Америка]] Кодильерасы және [[Оңтүстік Америка]] Кодильерасы немесе [[Анд тау|Анд таулары]]лары. Солтүстік Америкадағы ең биік жері [[Мак-Кинли тауы]] (6193 м). Анд тауларының ең биік жері [[Аконкагуа тауы]] (6960 м). Тау жүйесінің ең енді жері Солтүстік Америкада 1600 км-ге, Оңтүстік Америкада 900 км-ге жетеді

Кодильера таулары Солтүстік Америкада [[мезозой|мезозойдың]]дың юра кезеңінде, ол Оңтүстік Америкада бор кезеңінде қалыптаса бастады. [[Тектоника|Тектоникалық]]лық қозғалыстар әлі аяқталған жоқ, бұл қуатты жерсілкінулер мен [[жанартау]] атқылауларынан айқын байқалады. Тау жүйесі бойында 80-нен аса әрекетін тоқтатпаған жанартаулар бар. Кодильера тау жүйесі бойында біріне-бірі параллель орналасқан жоталар тізбегі аралығында ішкі тауаралық үстірттер мен таулы үстірттер белдеуі (Солтүстік Америкада – [[Юкон]], [[Фрейзер]], [[Колумбия]], [[Үлкен Алап]], [[Колорадо]], [[Мексика]], ал Оңтүстік Америкада – [[Перу]], [[Орталық Анд]]) бар.

[[Сурет:Titicacasee mit Cordillera Real.JPG|200 px|thumb|left|]] [[Сурет:Cordillera del Paine annotated.jpg|200px|thumb|left|]][[Сурет:Cordillera Huayhuash 02358.JPG|200px|thumb|left|]]

Тау жүйесі кен байлықтарына бай, әсіресе, [[мыс]], [[мырыш]], [[қорғасын]], [[молибден]], [[вольфрам]], [[қалайы]], [[алтын]], [[күміс]], [[платина]] және [[мұнай|мұнайдың]]дың мол қоры жинақталған. Кодильера күрделі құрылымды тау жүйесі болғандықтан оның түрлі бөліктеріндегі табиғат жағдайлары да түрліше болып келеді. Кодильера таулары, негізінен, барлық климаттық белдеулерді кесіп өтеді. Сондықтан [[география|географиялық]]лық ендіктер, биіктік пен тау жоталары беткейлерінің орналасу ерекшелігіне сәйкес климаттық жағдай мен биіктік белдеулер жиынтығы да таудың өн бойында өте күшті өзгеріске ұшырайды. [[Субарктик|Субарктикалық]]алық және қоңыржай белдеулердің батысы мен [[экватор|экваторлық белдеуге сәйкес келетін тау беткейлерінде жауын-шашын ерекше мол жауады. Ал ішкі бөліктегі таулы үстірттерде климат [[континент|континенттік]]тік сипат алады. Субтропиктік және [[тропик|тропиктік]]тік белдеудің батысын алып жатқан Кодильераның жағалық жоталарында [[Калифорния]] суық ағысы ықпалынан климат өте құрғақ болып келеді, ал таудың шығыс беткейлерінде [[шөл-шөлейт]] және [[дала]] белдемі қалыптасқан. Аса мол ылғал алатын тауларды мәңгі жасыл [[орман]] жауып жатыр. Қоңыржай белдеудің солтүстігінде қылқан жапырақты орман, оңтүстігінде аралас орман, экваторға жақындаған сайын ауыспалы ылғалды ормандарға ауысады. Аса биік әрі ылғалы мол экватор мен [[субэкватор]] белдеулеріндегі тау беткейлеріне биіктік белдеулердің күрделі жиынтығы тән. Олар ылғалды мәңгі жасыл экваторлық ормандардан ([[гилея]]) мәңгі [[мұздық|мұздықтар]]тар белдеуіне дейін жіктеледі. Қар сызығы [[Аляска]] тауларында 600 метр, Отты Жер аралында 700 – 1000 м-ден [[Боливия]] мен Оңтүстік Перу жерінде 6000 – 6300 м-ге дейін көтеріледі. Бұл тауларда дүние жүзіндегі ең биік тау басындағы [[егіншілік]] аудандары (3500 – 4000 м) орналасқан.