Кварктер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 71 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q6718 (translate me)
ш clean up, removed: Пайдаланған әдебиет using AWB
1-жол:
'''''Кварктер''''' – қазіргі көзқарас бойынша барлық адрондар құралады деп есептелетін жорамал материалдық нысандар. Кварктердің болуы жөніндегі жорамалды ең алғаш рет америкалық физик ''[[М.Гелл-Манн]]'' (1929 жылы туылған) мен австриялық физик ''[[Д.Цвейг]]'' (1937 жылы туылған) бір-біріне тәуелсіз түрде айтқан (''1964''). ''“Кварк”''деген атаудың дәл аудармасы жоқ. Бұл сөз [[Д.Джойс]]тың ''“Поминки по Финнегану”'' деген романынан алынған. Осы романда ''“кварк”'' сөзі анықталмаған, [[мистикалық]] нәрсені білдіреді. Кварктер жөніндегі болжам (''резонанстар''дың) көп ашылуына және оларды жүйеге келтіру қажеттілігіне байланысты шықты.Кварктер жорамалы бойынша [[барион]]дар үш кварктен (ал [[антибарион]]дар үш антикварктен), [[мезон]]дар ''кварк'' пен ''антикварктен'' құралады. Кварктер (немесе антикварктер) адрондардың ішінде [[глюондық]] өрісте ұсталады. Кварктердің [[спин]]нен басқа ''“аромат”'' және ''“түс”'' деп аталатын екі ішкі [[еркіндік дәрежесі]]болады. Ал ішкі еркіндік дәрежесінің толық саны ''72''-ге тең. Әрбір кварк үш ''“түстің”'' (шартты түрде “қызыл”, “көк” және “сары”) бірін иеленеді. Бұл терминология оптикалық қасиетке байланысты қойылмаған, тек қолайлылық үшін ендірілген. Үш “түстің” [[жарық кванты]]н жұтуы да, шығаруы да бірдей болып келеді. Олардың ''“түстік”'' күйлерінің массалары да бір-біріне тең. Ал ароматтың белгілісі әзірше бесеу, тағы біреуі (''t-кварк'') бар деп есептеледі. Әр түрлі ''“ароматы”'' бар кварктердің қасиеті де әр түрлі болып келеді. Сондықтан оларды массасының өсуіне қарай мынадай әріптермен белгілейді:'' u, d, s, c, b, t.'' Соңғы t-кваркін өте ауыр болғандықтан бақылау мүмкін болмай отыр. ''d, s, b'' – кварктердің зарядтары ([[протон заряды]] бірлігінде): –-ге, ал қалғандарының зарядтары -ге тең.
Кәдімгі қарапайым зат [[ядро]] [[нуклондар]]ының құрамына енетін u және d кварктерден құралады. Бұдан да гөрі ауыр кварктер зарядталған бөлшектер үдеткіштерінде жүргізілген тәжірибелер кезінде жасанды түрде алынуы не ғарыштық сәулелер құрамында байқалуы мүмкін. Көптеген жылдар бойы жүргізілген зерттеулерге қарамастан кварктер(жеңіл де, ауыр да) бос күйде тіркелген жоқ. Кварктерді тек [[адрон]]дардың ішінде ғана бақылауға болады. Кварктер ''гравитациялық, әлсіз, электрмагниттік және күшті'' өзара әсерлердің барлығына да қатысады. Тек кварктердің өздері неден тұратыны белгісіз (мүмкін олар [[элементар бөлшектер]] болар). Кварктердің өзіндік өлшемі ''10–16 см''-ден кем болуы мүмкін. <ref>[[Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы]]</ref>
<ref name="source1">Коккедэ Я., Теория кварков, пер. с англ., М., 1971; Окунь Л.Б., Лептоны и кварки, М., 1981;</ref>
<ref name="source2">Намбу Е., Кварки, пер. с япон., М., 1984.</ref>
== :==
== Пайдаланған әдебиет:==
<references/>
 
==Сыртқы сілтемелер==
[http://www.ufn.ru/ufn65/ufn65_4/Russian/r654b.pdfКварктер ]
 
{{stub}}
{{wikify}}
Әдеб.: Коккедэ Я., Теория кварков, пер. с англ., М., 1971; Окунь Л.Б., Лептоны и кварки, М., 1981; Намбу Е., Кварки, пер. с япон., М., 1984.
 
{{Суретсіз мақала}}
 
[[Санат:Фермиондар]]
[[Санат:Қарапайым бөлшектер]]
[[Санат:Кванттық хромодинамика]]
 
 
{{stub}}
 
{{Link FA|ar}}
{{Link FA|en}}
Line 16 ⟶ 26:
{{Link GA|es}}
{{Link GA|zh}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Фермиондар]]
[[Санат:Қарапайым бөлшектер]]
[[Санат:Кванттық хромодинамика]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Кварктер» бетінен алынған