Кенелер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш →‎Кенелер - нағыз паразит жәндіктер: clean up, replaced: Атамұра → «Атамұра» баспасы using AWB
22-жол:
Дернәсілінің 6 (3 жұп) аяғы, ересегінің 8 (4 жұп) аяғы бар. Терісі не кеңірдегі арқылы тыныс алады. Кейбір түрлерінде еркегі мен ұрғашысының [[жыныс]] айырмашылығы айқын белгіленген (жыныстық [[диморфизм]]). [[Ұрық]] шашу не іштей ұрықтану арқылы өсіп-өнеді. [[Партеногенез]] (еркек кенелердің қатысынсыз) арқылы да көбейеді. Арасында [[жұмыртқа]] салатындары да, тірі туатындары да бар. Кейбір кенелер барлық даму сатыларынан ([[жұмыртқа]], алғашқы [[дернәсіл]], дернәсіл, [[нимфа]], ересек кене) өтеді, енді біреулері кейбір сатылардан өтпейді. Кене– адам, жануар және өсімдік паразиті, адамға [[бөртпе, сүзек, кене энцефалиті, туляремия]], малға [[пираплазмоз]] сияқты табиғи-ошақты аурулар қоздырғыштарын таратады (иксод және [[аргас]] кенелері), мал денесінде [[қан]] сорып тіршілік ететін таспа құрттардың аралық иесі ([[сауытты кене]]); астық зиянкестері ([[қамба кенесі]]); адам мен малды қотырға ([[қотыр кенесі]]), [[дерматит пен жапон қызбасы]]на (қызыл денелі кене.) шалдықтырады. Кенені құрту үшін [[акарицидтер]] мен биолиогиялық әдістер қолданылады. Кенелерді зерттейтін ғылым саласы [[акарология]] деп аталады.<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>
 
'''Кенелер''' (Acarina) - өрмекші тәрізділердің 3 отрядын біріктіреді. Денелері 0,05 тен 13 мм жетеді, тойынған қан сорғыш кене денесі 30 мм дейін ұлғаяды. Дене бөліктері біртұтас болып біріккен. Дернәсілдеріның 3 жұп, нимфалары мен имагосының 4 жұп аяқтары бар. Денесімен қозғалмалы қосылған педипальпалары күрделі ауыз мүшесін, (басқа ұқсас) құрайды. Хелицерларының сырт пішіні әртүрлі, педипальпалары кене қармалағыштарын құрайды. Сезім мүшелері - денесіндегі көптеген қылтанақтары, лира тәрізді мүшелері мен көздері. Тармақталған кеңірдек тәрізді тыныс мүшелерімен, ал кейбір түрлері терісі арқылы тыныстайды. Кенелер дара жынысты буынаяқтылар. Оларда жыныстық диморфизм айқын байқалады. Кене отрядтары: шөпші кенелері, ең жабайы сатыдағылары. Ол жер шарының жылы аймақтарының орманды жерлерін мекендейді. Бұлар өте ұсақ топырақ бетіндегі жыртқыштар. Акариформдық кенелер денесі екіге протеросомаға, (алдыңғы жұп аяғы мен ауыз аппараты) және гистеросомаға (құрсағы мен артқы жұп 2 аяғы) бөлінген; паразитиформдық кенелер денесі құрсақ пен баскеудеден тұрады. Оның 4 жұп аяғымен ауыз аппараты, (басы) бар. Акариформдық кенелер құрамында қора, қышыма қотыр, жүн, қауырсын, су, өрмек сауыттылар, берішкенелері бар. Тоғышарформдық кенелер құрамына иксодид, аргазид және [[Гамазидтер|гамазидтер]] енген. Кенелер дерматиттер, қотыр ауруларын туғызады. Қан сорғыш кенелер көптеген ауру қоздырушыларын тасымалдайды, (энцефапиттер, туляремия, сібір жарасы т.б.). Кенелер көптеген таспа құрттардың аралық иелері, (аноплоцефалидтер). Кенелер сонымен қатар дәнді дақылдармен өнімдерінің зиянкестері.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>
 
==Кенелер - нағыз паразит жәндіктер==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Кенелер» бетінен алынған