|
[[Сурет:Corundum USGOV.jpg|right|thumb|КОРУНД]]
[[Сурет:Several corundum crystals.jpg|thumb|Различные кристаллы корунда]]
'''Корунд'''– [[оксидоксидтер]]тер класының минералы[[минерал]]ы. Химиялық формуласы Al2O3. [[Тригональдық сингония]]дасингонияда кристалданады. Көбінесе түйірлі агрегаттар күйінде кездеседі. [[Кристалдар]]ыКристалдары бөшке, баған, кейде дипирамидальдық пішінде болады. Қаттылығы 9; морт сынғыш, меншікті салмағы 4 г/см3; балқу t 2020 – 2050°С; химиялық әсерлерге берік. Түсі көкшіл сұр, сары қоспаларына қарай әр түрлі түске боялады. Корундқа аз мөлшерде титан кіріккен жағдайда көк түске ([[сапфир]]), ал [[хром]] кіріккен жағдайда қызыл түске (лағыл) боялады. Мөлдір және жартылай мөлдір Корундты [[ультракүлгін]]льтракүлгін және катод сәулелерімен сәулелендіргенде қызыл түске боялады. Табиғи Корундтың түсі рентген сәулесінің әсерінен де өзгереді. Корунд кремний оксиді өте аз болатын атпа жыныстарда, [[анортит]]тік корундты сығылмаларда, аймақтық метаморфталуға шалынған жыныстарда, туынды кварциттерде, тағы басқа жыныстарда кездеседі. Оның түйірлі күңгірт агрегаттары абразивтік және отқа төзімді материалдар ретінде пайдаланылады. [[Алюминий]] оксидін оттекті сутек жалынында балқыту арқылы Корундтың жасанды монокристалы алынады. Корундтың кен орындары Қазақстанда ([[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]] [[Семізбұғы]]), [[Ресей]]де, [[Үндістан]]да, [[Түркия]]да, тағы басқа елдерде бар.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref>
==Химиялық құрамы==
Корундты жыныстар атпа жыныстармен тікелей байланысты болмай-ақ , региондық метаморфизм ңәтижесінде де пайда болуы мүмкін. Корунд өте берік, қатты минерал болғандықтан, ол шашыранды түрінде де өте жиі табылған. Гидротермалық процестерде ертеде пайда болған корунд кейде [[гидратация]]ға, яғни сулануға ұшырап, [[Диаспора|диаспорға]] (НАlO<sub>2</sub> ) айналады.
Корунд станок өнеркәсібінде металдарды өңдеу үшін, сонымен қатар оптикалық шыны өңдеуде, тас кесу ісінде тағы басқа кең түрде қолданылады. Онан неше алуан қайрақ , шарық қайрақтары жасалады. Корундтың әдемі мөлдір түрлері — рубин, сапфир тағы басқа көркемдікке, сағатқа қолданылатын асыл тастар.
түрде қолданылады. Онан неше алуан қайрақ , шарық қайрақтары жасалады. Корундтың әдемі мөлдір түрлері — рубин, сапфир тағы басқа көркемдікке, сағатқа қолданылатын асыл тастар.
Табиғи корунд аз болғандықтан соңғы 15 жылдың ішінде оның жасанды түрлері шыға бастады. Мысалы, [[боксит]]тен электрлік қорыту әдісімен электр корунд ([[алунд]]) жасайды. Алунд ең алдымен өңдеуіш айналма шарықтарын істеу үшін пайдаланылады. Соңғы уақытта рубиндердің негізгі массалары заводта өңделіп, сағат механизмдерінің тірек тастарына жаратылатын болды.
электрлік қорыту әдісімен электр корунд ([[алунд]]) жасайды. Алунд ең алдымен өңдеуіш айналма шарықтарын істеу үшін
пайдаланылады. Соңғы уақытта рубиндердің негізгі массалары заводта өңделіп, сағат механизмдерініц тірек тастарына жаратылатын болды.
==Корунд кендері==
'''Корунд кендері''' СССРКСРО-деда [[Семізбұғы Корундкорунд Кенікені|Семізбұғыда]] (Павлодардың оңтүстік-батысында 320 км жерде), Қыштым ауданында (Шығыс Урал), Ильмень тауларында (Миасс қаласы) бар.
Шет елдердегі кені [[Үндістан]]да, Жоғарғы Бирмада, Сиамда, Грециядағы Наксос аралында, Оңтүстік Африкадағы Трансваальде бар.<ref>Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69</ref>
| 