Сауда капиталы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Сауда капиталы''' - капиталдың тұңғыш формасы. Ол өнеркәсіп капиталынан әлде қайда ерте пайда...
 
(Айырмашылық жоқ)

15:17, 2014 ж. шілденің 4 кезіндегі соңғы нұсқа

Сауда капиталы - капиталдың тұңғыш формасы. Ол өнеркәсіп капиталынан әлде қайда ерте пайда болған. Құл иелену және феодалды қоғамдарда сауда капиталы өз алдына дербес болды, саудагерлер тұтынушыларға жеке тұтыну тауарларын, шаруалар мен қолөнершілерге өндірістік тауарларды басқа жерлерден арзанға сатып алып келіп қымбатқа сату несесе олардың өнімдерін арзанға сатып алып, басқа жаққа қымбатқа сату арқылы пайда тапты. Бұл кезде мұнының пайдасы шығар көзі шаруалар мен қолөнершілерді қанау болды. Сауда капиталы натуралды шаруашылықтың ыдырап, тауар өндірісінің құрлуына, жай өндірушілердің жіктеліп, өнеркәсіп капиталына керек бос жұмыс күшінің пайда болуына, капиталды қорланып шоғылуына, сөйтіп капиталисттік өндіріс әдісінің шығуына жол ашты. Капиталисттік өндіріс әдісі тұсында сауда капиталы өнеркәсіп капиталының бөлшектенген бір бөлігіне айналады, оның қозғалысы сол өнеркәсіп капиталының қозғалысына бағынады. Сауда капиталы қосымша құн өндірмейді, бірақ жалдамалы жұмысшылардың өнеркәсіпте өндеген қосымша құнының бір болігін өзінің жұмсаған капиталына қарай орта пайда есебіне алады. Сауда капиталы сферасы айналасында өндіріс процесінің жалғасы болып табылатын жерлерде істейтін жұмысшылардың енбегін ғана қанап қоймайды, сонымен қатар құн мен қосымша құн жасамайтын жұмысшылардың да еңбегін қанайды. Сауда қызметкерлерінің бұл топтары тауар құнындағы қосымша құнды шығарып алуға, сөйтіп оның бір бөлігін сауда пайдасы есебінде сауда капиталының имендеуіне көмектеседі.

Сауда капиталы капитал капиталисттік ұдайы өндірістің антагонисттік қайшылығын шиеленстіре түседі, өйткені бұл қосымша құн өндіру тауарды сатып өткізіп, ондағы қосымша құнды шығарып алудан ажыратып бөледі. Тауардың сұраныстан артық өндіріліп, сатып өткізілу қыйындап жатқаны сезілген кезде де сауда капиталисі біраз уақыт несие есебінен өнеркәсіп капиталисінен тауарды матып ала береді, бұның нәтижесінен өнеркәсіп капиталисі тауар өндіруін тоқтатпай жүргізе береді, сойтіп сауда капиталы тауарға жалған сұраныс туғыза отырып, тауардын «артық» өндірілуіе күшейте түседі.

Дереккөздер өңдеу

Алматы-кітап, 1997 ж., 10-том.