Енисей: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

''Енисей''' , Енесай (эвенкіше Иоанеси — үлкен су, өзен) — Жер шарындағы аса ірі өзендердің бірі. Ол Бий-Хем (Үлкен Е.) және Ка-Хем (Кіші Е.) өзендерінің Қызыл қ. (Тыва Республикасы) тұсында қосылуынан пайда болады. Батыс және Шығыс Сібір шекарасын бойлай, негізінен, Ресейдің Краснояр өлкесі жерімен солт-ке қарай ағып, Солт. Мұзды мұхиттың Кара т-ндегі Енисей шығанағына құяды. Ка-Хем бастауынан санағанда ұз. 4102 км, ал Бий-Хем өз-нің қосылған жерінен ұз. 3487 км. Су жиналатын алабының ауд. 2580 мың км2, оның 328 мың км2-і Моңғолия жерінде. Е-дің алабы, негізінен, таулы, көп жерін тайга, көп жылдық тоң алып жатыр. Аңғары мен арнасының құрылысына, ағысының сипатына және гидрол. режиміне қарай Е. негізгі 3 бөліктен тұрады: жоғ. Е. — Үлкен және Кіші Е-дің қосылған тұсынан Батыс Саянның Минуса қазаншұңқырына шығар жеріне (Означенное айлағы) дейін, ұз. 474 км; орта Е. — Означенное айлағынан Ангара өз-нің құйылысына дейін, ұз. 876 км; төм. Е. — Ангара өз-нен сағасына дейін, ұз. 2137 км. Енисей бұйраты сілемдерін кесіп өткен жерінде Казачинский және Осинов шоңғалдары бар. Абакан саласы құйғаннан кейін аңғарының ені 5 км-ге жетеді, арнасының ені 500 м-ден асады, ағысы баяулайды (2 м/с). Абаканның сағасынан төменде Красноярск бөгені басталады (ұз. 360 км, бөгет жанындағы тереңд. 100 м). Ангараның құйылысынан төмен қарай оң жағасы таулы, сол жағасы жайпақ. Төм. Тунгускаға дейінгі аңғарының ені 10 — 20 км, кей жерлерінде 40 км-ге жетеді. Одан төмен аңғары кеңейе түсіп, арнасының ені 2 — 5 км-ге жетеді. Игарка қ. тұсындағы тереңд. 20 — 40 м. Төм. бөлігінде ұз. 300 км-дей болатын көптеген тармақтарға бөлінеді, олардың ең саяз жері 5 — 8,5 м. ҙзеннің негізгі салалары: Туба, Кан, Ангара, Подкаменная Тунгуска, Төм. Тунгуска, Курейка (оң салалары); Абакан, Турухан (сол салалары).Е. қар, жаңбыр, жер асты суымен толығады. Суы көктемде көтеріліп, жазда тасиды. Жылдық орташа су ағыны Игарка қ. тұсында 18100 м3/с, сағасында 19800 м3/с. Қараша мен желтоқсан аралығында қатып, сәуірдің соңынан маусымның басына дейін мұзы ериді. Е. алабында жалпы ауд. 13,1 мың км2 болатын 100 мыңнан астам көл бар. ҙзен бойында Саян-Шушенск, Краснояр СЭС-тері және бірнеше бөген орналасқан. Бөгендерде және Красноярск қ-нан сағасына дейін кеме жүзеді. Е. алабында Саян-Шушенск, Столбы қорықтары орналасқан. Е-ден түрке, майшабақ, сылан, мұқсын, сүйрік, бекіре, қортпа ауланады. Е. бойындағы басты қалалар: Қызыл, Саяногорск, Минусинск, Абакан, Дивногорск, Красноярск, Лесосибирск, Енисейск, Игарка, Дудинка.

[[ru:Енисей]]