Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
ш + 9 санат; ±Санат:ТұлғаларСанат:1924 жылы туғандар (HotCat құралының көмегімен)
1-жол:
'''Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдар''' (13.12.1924 жылы туған, [[Талдыбұлақ ауылы]] ауылы, [[Еңбекшіқазақ ауданы]], [[Алматы облысы]]) – [[қазақ]] және [[ұйғыр]] тіл білімінің маманы, [[түркітану]]шы, [[қоғам қайраткері]]. [[Филология]] ғылымы докторы (1970), [[профессор]] (1972), Қазақстан ҰҒА [[академик|академигі]] (1983), Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1982), 1989 жылдан Халықаралық “Қазақ тілі” қоғамының президенті, ҚР Президенті жанындағы ішкі саясат комитетітінің мүшесі (1995). 1941 – 46 жылы [[екінші дүниежүзілік соғыс]]қа қатысқан. [[ҚазМУ]]-дың (қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ) филология факультетін бітірген (1951). 1951 – 54 жылы Қазақстан ҒА-нда [[аспирант]]. 1954 – 95 жылы Қазақстан ҒА Тіл білімі [[институт]]ында ұйғыр-дүнген мәдениеті секторының кіші ғылыми қызметкері, [[Шығыстану]] секторының аға ғылыми қызметкері, ұйғыр филология бөлімінің меңгерушісі, директордың ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары (1961 – 63, 1967 – 78), институт директоры (1978 – 95). 1995 жылдан осы институттың құрметті директоры. Қайдар – жарты ғасыр бойы қазақ және ұйғыр тілдері мен жалпы және салыстырмалы [[түркітану]] мәселелерін зерттеумен шұғылданды. Оның жалпы түркітану ғылымына, оның ішінде, әсіресе, қазақ тіл білімі мен [[ұйғыртану]] саласына қосқан нақтылы үлесі мен сіңірген еңбегі жеке [[монография]], оқулық, [[сөздік]], [[жинақ]], [[мақала]] түрінде 400-ден астам (жалпы көлемі 600 б.т.) ғылыми зерттеулерде көрініс тапты. Ғалымның тіл білімі саласындағы еңбектері былайша жіктеледі:
*1) қазақ тіліне қатысты;
*2) ұйғыр тіліне қатысты;
*3) өзге тілдерге қатысты.
Қайдардың жалпы түркітану әлеміндегі, оның ішінде қазақ және ұйғыр тіл біліміндегі ғылыми бағыттары тіл білімінде қалыптасқан құрамдық салаларға сәйкес: 1) [[лексикология]], 2) [[диалектология]], 3) [[этнолингвистика]], 4) [[тіл құрылысы]], 5) [[түркітану]] және [[алтаистика]], 6) [[ғылым тарихы]]; 7) [[тіл саясаты]]; 8) [[оқулық]], т.б. болып бөлінеді. Сондай-ақ, [[лингвистика]] салалары мен оларға тікелей қатысты: [[сөзтану]], [[этимология]], [[ономастика]], [[терминология]], [[семасиология]], [[фразеология]], т.б. жеке тараулардан тұрады. Бұл тараулардан туындайтын тақырыптар (30-ға жуық), моносиллабтар құрылым-құрамы, [[синкретизм]] құбылысы, [[гомогенді омонимдер]], [[плеоназмдар]], қос сөздер, [[еліктеуіш сөздер]] (имитативтер), өлі түбір, сөзжасам үлгілері, фонетикалық заңдылықтар, әдеби норма, стиль, т.б. қамтиды. Қайдар қоғамдық қызметтегі қайраткерлігімен де танылды. Елдегі тіл саясатына белсенді араласып, қазақ тілінің мемлекеттік деңгейде қолданылуына қатысты ой-пікірлерін үнемі білдіріп келеді. Қайдар [[Ш.Уәлиханов]] атындағы сыйлықтың иегері (1971), Түркияның “Dіl kurumu” лингвистикалық қоғамының (1989), Башқортстан ҒА-ның құрметті акад. (1991). Сондай-ақ ол ІІІ дәрежелі “Даңқ”, екі мәрте “[[Қызыл жұлдыз]]”, І және ІІ дәрежелі “[[Отан соғысы]]”, “[[Халықтар достығы]]”, “Отан” ордендерімен, “Ана тілінің айбары” ([[Түркия]]) алтын белгісімен, көптеген медальдармен марапатталған.Милибану С.Д., Библиографический словарь советских востоковедов, М., 1975; Развитие казахского советского языкознания, А., 1980; Библиография обществоведов Казахстана, А., 1986; Қазақстан ғалымдарының библиографиясы, А., 1994.
== Дереккөздер<span/> ==
 
<references/>
== Дереккөздер<span/>==
Милибану С.Д., Библиографический словарь советских востоковедов, М., 1975; Развитие казахского советского языкознания, А., 1980; Библиография обществоведов Казахстана, А., 1986; Қазақстан ғалымдарының библиографиясы, А., 1994.
 
{{wikify}}
 
{{Суретсіз мақала}}
 
[[Санат:Тұлғалар1924 жылы туғандар]]
[[Санат:Алматы облысында туғандар]]
[[Санат:Қазақ тілін зерттеушілер]]
[[Санат:Түркітанушылар]]
[[Санат:Қазақстан филологтары]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Профессор]]
[[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері]]
[[Санат:Академиктер]]
[[Санат:Ұлы Отан соғысының ардагерлері]]