Жалайыр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Дереккөздер: clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиеттер → Дереккөздер using AWB |
|||
1-жол:
[[Сурет:jalaiyr.jpg|thumb|250px|right]]
'''Жалайыр''' — қазақ халқын құраған тайпалардың бірі. Шежіре бойынша, ұлы жүз құрамына енеді. Диқанбай батыр шежіресі (Н.Аристов жазып алған) бойынша, Үйсіннен — Ақсақал (абақ таңбалы), Жансақал (тарақ таңбалы) таратылады. Соңғысынан — жалайыр тарайды. Басқа бір шежіреде Майқы биден тарайтын Жансақал (тарақ таңбалы) мен жалайыр бір адам деп тұжырымдалады. Жалайырдың шын аты ''Қабылан'' екен. Аңыз бойынша, жабайы құланның жалын айырып, содан жалайыр атанған. Жалайыр сырманақ, шуманақ, бірманақ болып үшке бөлінеді. ''Шуманақтан — андас, мырза, қарашапан, орақты, ақбұйым
Рашид әд-Диннің пайымдауынша, жалайырдың саны көп болған тайпа. Қадырғали Жалайыридің пайымдауынша, жалайырлар “Келуран (Хэрлэн) деген жерді мекендеді. Жетпіс күрен құрылды, әрбір күренде мың үйлік тайпа бар еді” дейді. “Күрен” деп жорыққа 1 — 2 мың қол атқа қондыра алатын қауымды атаған (Д.Оссон, А. Березин).
1190 жылы ''Тэмужин'' ([[Шыңғыс хан]]) мен ''Жамуха'' арасында болған “он үш күрен шайқасында” жалайырлар ''Тэмужиннің бесінші күрені'' болып аттанады. Сөйтіп олар әрдайым [[Шыңғыс хан]]мен бірге болды. [[Шыңғыс хан]]ның әскери құрамында жалайырлар елеулі орын алды. Олардың арасынан әйгілі қолбасшы Төлегет бай Гун гуа ұлы Мұқылай шыққан. 1206 жылы [[Шыңғыс хан]] өз мемлекетінің шаңырағын көтеріп, елін 95 мыңдыққа бөлгенде Мұқылай бірінші мыңдықты басқарды. Оның аты еліне еңбегі сіңген 88 қайраткердің ішінен үшінші болып аталған. [[Шыңғыс хан]] мемлекетінің тоғыз қолбасшысы (өрлөг), ішкі тоғыз төресінің төбе төресі де осы Мұқылай болды. Ол әуелі уаң (тайпа, өлке билеушісі), одан кейін го ван (ұлыс билеушісі), соңынан хуй ун чинсан тәйші лауазымына ие болды.
|