Шалшық андызы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: монғол → моңғол (2) using AWB |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
3-жол:
|image = AcorusCalamus.jpg
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|divisio = [[Жабық тұқымдылар]]
|classis = [[Қос жарнақтылар]]
|ordo = [[Asterids]]
|familia = [[Ароид тұқымдасы]]
|
▲|species = '''''Acorus calamus'''''
|binomial = ''Acorus calamus''
|binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
|}}
'''Шалшық андызы'''
== Ботаникалық сипаттамасы ==
[[File:Illustration Acorus calamus0 clean.jpg|thumb|left|180px]]
Аңдыз – қөп жылдық, тамырсабағы көлбеу өсетін сулы жердің өсімдігі.
* Негізгі тамыры жуан, [[диаметр]]і 3 см-ге жетеді. Одан өрбіген көптеген ұсақ тамырлары бар. Негізгі тамырдың сырты жасыл көк, ішкі жағы [[ақ]]. Сындырып қарағанда іш жағынан [[ауа]] жүретін көптеген қуыстары бар. Жуан тамырдың жоғарғы жағынан [[семсер]] сияқты ұш жағы сүйірленген бірнеше ұзын [[жапырақ]]тар және ұзындығы 120 см-ге дейін жететін үш қырлы ұзын сабақ өсіп шығады.▼
▲
Қабық түсі сыртынан сарылау - күрең немесе қызыл-бурыл,кейде жасыл-бурыл, жапырақ іздері сүр-ақшыл түсті,сынған жерінде – сарылау немесе қызғылт,кейде жасылдау.Иісі қатты, ароматты. Дәмі ащылау,татымды.
== Химиялық құрамы ==
Аңдыз тамырының химиялық құрамында әсер етуші заттар - эфир майлары 5% дейін:оның ішінде бициклді монотерпендер: (D-a-пинен (1%), D-камфен (7%), D-камфора (9%)), бірқатар спецификалы циклді сесквитерпендер: каламен және элемен. Кетондардан - калакон және акорон.Сонымен қатар фенолдар және фенолды эфирлер,соның ішінде азарон,азарилальдегид,эвгенол,метилэвгенол, ащы зат акорин. Сонымен қатар 40% дейін инулин полисахаридіде бар. Аңдыз тамырының химиялық құрамында ілеспелі заттары: ащы гликозид-акорин,иілік заттар,аскорбин қышқылы (150мг/100г дейін) және басқа да заттар бар.
== Таралу тарихы ==
Шыққан жері - Шығыс Азия. Алғаш рет оны [[Азия]]ның [[батыс]] жағынан және Еуропаға моңғол-татар шапқыншылары алып келген. [[Шыңғысхан]]нның бұйрығы бойынша сол кездегі ең қаһарлы күш - [[атты әскер]]ді сақтап қалу үшін әрбір [[жауынгер]] өзімен бірге андыз тамырын ала жрген. Андыз тамырын [[су]]ға тастағаннан кейін моңғолдар ондай суды тазарды деп есептеп, [[ат]]тарын суарып, өздері қорықпай ішетін болған.
==
Андыздың аңқыған хош [[иіс]]і, сәл ащылау дәмі бар. Ол [[медицина]]да және [[мал]] дәрігерлігі саласында кеңінен қолданылады. Андыз ерте заманнан-ақ бауыр, [[бүйрек]] ауруларына қарсы, [[жүрек]] қатты соққанда және [[несеп]] айдайтын [[дәрі]] есебінде қолданылып келген. Өсімдіктің жас кезінде сығылып алынған сөлі [[көз]]дің көргіштігін арттырып, кісінің [[ес]]те сақтау қабілетін дамытады деп есептеген. Тіпті [[іш сүзегі]], [[бөртпе]] сүзек, [[грипп]] сияқты [[жұқпалы аурулар]] кезінде алда ала сақтану мақсатымен оның тамырын шайнайтын болған. Қазіргі кезде андыздың тамыры [[асқазан]]дағы қышқыл азайғанда [[ас]]қа [[тәбет]]ті арттыру үшін, [[тоқ ішек]] пен [[өт]] қалтасы қабынғанда жақсы емдік қасиеті бар дәрі ретінде қолданылады. [[Спирт]]ті [[ерітінді]]сі [[ірің]]деген сыртқы [[жара]]ларды жазу үшін де пайдалы.
1.Медициналық қолданылуы:
Медицинада қолданылуы:ащы қайнатпасы ароматты ащы түрінде тәбетті шақыру және ас қорытуды реттеу үшін қолданылады.Аңдыз майы «Олиметин» препаратының құрамына кіре отырып, бүйрек және өт тастарын емдеуге қолданылады.Ұнтақ және таблетка түріндегі препараттары асқазан мен он екі елі ішек ойық жарасы мен гиперацидті гастрит кезінде қолданылады.
2. Препараттары: аңдыз тамырының ащы қайнатпасы (Decoctum Rhizomae Calami),аңдыз тамырының майы (Oleum Rhizomae Calami) «Олиметин» препаратының құрамына кіреді,аңдыз тамырының ұнтағы (Pulveris Rhizomae Calami). Аңдыз тамырының ұнтағы «Викалин» және Викаир» препараттары құрамына кіреді.
Кептірілген тамырдан алынатын андыз [[май]]ы парфюмерия өндірісінде, әсіресе ликер арағын шығару үшін аса пайдалы зат болып есептеледі.
| |||