Қаныш Имантайұлы Сәтбаев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш "Қаныш Имантайұлы Сәтбаев" бетін қорғады ([Өңдеуге=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі) [Жылжытуға=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі))
Өңдеу түйіні жоқ
10-жол:
|Қайтыс болған жері = [[Мәскеу|Мәскеу қаласы]]
|Азаматтығы = {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]
|Ғылыми аясы = [[геология]], [[металлогения]]
|Жұмыс орны = [[Қазақстан Ғылым Академиясы]]
|Ғылыми дәрежесі = геология-минералогия ғылымдарының докторы
|Ғылыми атағы = КСРО ҒА академигі
17-жол:
|Ғылыми жетекші =
|Атақты шәкірттері =
|Несімен белгілі = [[Жезқазған]] кен орнын ашуы, Металлогения ғылыми мектебінің негізін қалаушы, Қазақ ҒА негізін қалаушы және оның тұңғыш Президенті
|Марапаттары =
|Қолтаңбасы =
24-жол:
|Уикиқайнар =
}}
'''Қаныш Имантайұлы Сәтбаев''' ([[1899 жыл]] жылыы, [[Баянауыл ауданы]],[[ Павлодар облысы]] - [[31 қаңтар]], [[1964 жыл]] жылыы, [[Мәскеу]]) - қазақ және [[Кеңес ОдағыныңОдағы]]ның геологігеологы, қоғам қайраткері, [[Қазақстан ғылым академиясы|Қазақ КСР Ғылым академиясы]]н ұйымдастырушы және оның тұңғыш президенті, Қазақ КСР академиясының [[Академик|академиг]]і, Кеңес Одағының және Қазақстанның [[металлогения]] мектебінің негізін қалаушы, қазақсанқазақтан шыққан тұңғыш академик.
 
== Өмірбаяны ==
Павлодар облысының Баянауыл ауданында туған. Сауатын ауыл молдасынан ашқан болашақ ғалым Павлодардағы орыс-қазақ мектебінде, Семей мұғалімдер семинариясында, Томск технология институтының тау-кен факультетінде білім алған. Мұғалімдер семинариясында [[Жүсіпбек Аймауытов|Ж.Аймауытов]], [[М.Әуезов]] сынды көрнекті қайраткерлермен бірге оқыған. [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Ш.ҚұдайбердіұлыменҚұдайбердіұлы]]мен тығыз байланыста болып, оның шығармашылығын жоғары бағалаған. [[Алаш Орда|«Алаш» қозғалысы]] қайраткерлерінің іс-әрекетіне қолдау білдірген.
 
[[1920]] - [[1941 жылдарыжыл]]дары Баянауылда халық судьясы, «Атбастүстімет» тресі геология бөлімінің, Қарсақтай мыс комбинаты геологиялық барлау бөлімінің бастығы, комбинаттың бас геологы қызметтерін атқарған. 1941-1952 жылдары КСРО Ғылым академиясы Қазақ бөлімшесінің құрамындағы Геология ғылымдары институтының директоры, КСРО Ғылым академиясының Қазақ бөлімшесі Төралқасы төрағасының орынбасары, төрағасы, Қазақстан Ғылым академиясының президенті болған. 1952 жылы әміршілдік жүйенің тарапынан қысымға ұшырап, қызметінен төмендетіліп, Қазақ КСР Геология институтының директоры болып тағайындалған. 1955 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының президенті болып қайта сайланып, өмірінің соңына дейін осы қызметті атқарған.
 
1941-1952 жылдары КСРО Ғылым академиясы Қазақ бөлімшесінің құрамындағы Геология ғылымдары институтының директоры, КСРО Ғылым академиясының Қазақ бөлімшесі Төралқасы төрағасының орынбасары, төрағасы, Қазақстан Ғылым академиясының президенті болған.
1947 жылы Англияға сапар жасаған кеңес парламентарийінің ішіндегі қазақ ғалымына Ұлыбританияның экс премьер-министрі У.Черчилль қалжыңдап «Барлық қазақтар сіз сияқты сұңғақ, батыр тұлғалы ма?» деп сұрапты. Сонда академик Қ.Сәтбаев «О, жоқ, Черчилль мырза, қазақтардың ішіндегі ең кішісі мен, менің халқым менен де биік» деп жауап беріпті. Осы бірауыз сөзден ғалымның дене бітімі ғана емес, жан-дүниесінің, халқын сүйген жүрегінің де ірі екенін байқауға болады.
 
1952 жылы әміршілдік жүйенің тарапынан қысымға ұшырап, қызметінен төмендетіліп, Қазақ КСР Геология институтының директоры болып тағайындалған.
 
1955 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының президенті болып қайта сайланып, өмірінің соңына дейін осы қызметті атқарған.
 
1947 жылы Англияға сапар жасаған кеңес парламентарийінің ішіндегі қазақ ғалымына Ұлыбританияның экс премьер-министрі У.Черчилль қалжыңдап «Барлық қазақтар сіз сияқты сұңғақ, батыр тұлғалы ма?» деп сұрапты. Сонда академик Қ.Сәтбаев «О, жоқ, Черчилль мырза, қазақтардың ішіндегі ең кішісі мен, менің халқым менен де биік» деп жауап беріпті. Осы бірауыз сөзден ғалымның дене бітімі ғана емес, жан-дүниесінің, халқын сүйген жүрегінің де ірі екенін байқауға болады.
 
Ғалымның негізгі ғылыми еңбектері кентасты кендер геологиясы мен Қазақстанның минералды ресурстарына арналған. Жезқазған кенін зерттеу және Орталық Қазақстанның (Сарыарқаның) металлогендік және болжам картасын жасауда көп еңбек сіңірген. Ол ғылымға формациялық металлогендік анализдің кешендік әдісін енгізген. 1926-1929 жылдары кені мардымсыз өңір болып саналған Жезқазғанды ірі мыс кентасты аудан қатарына көтеруде Сәтбаевтың еңбегі өте зор болды. Бұрынғы геологиялық деректерге терең талдау жасап, бұл кен ауданының кең көлемдегі геологиялық-барлау жұмыстарын ұйымдастыруға болатын ірі нысан екенін дәлелдеген. Минералдық шикізаттарға бай Сарыарқа, Кенді Алтай және басқа да аймақтарды ерекше назар аударып зерттеген. 1927-1928 жылдары – Жезқазған, Қарсақбай, Атбасар, Спасск аудандары, Қарағанды тас көмір алабы және Қаратау полиметалл кендері жөнінде ғылыми маңызды еңбектер жариялаған. 1929 жылы Атасу темір-марганец кендерін игерудің негізінде Қарағанды облысында қара металлургия өнеркәсібін дамыту туралы мәселе көтерген. Жезқазған – Ұлытау ауданында мыстан басқа темір, марганец, көмір, қорғасын кендерін ашып, барлау нәтижесінде маңызды геологиялық қорытындылар жасаған. Ұлы Отан соғысы жылдарында танк бронын құюға қажет марганец тапшылығы туған кезде Сәтбаевтың жетекшілік етуімен өте қысқа мерзімде Жезді марганец кені барланып, іске қосылған.
Line 40 ⟶ 46:
 
Қазақстанның қала, ауылдарында Сәтбаев есімімен аталатын жүздеген көше, 40-тан астам мектеп және көптеген ғалымның ескерткіштері бар. Оның есімі Қазақстан Ғылым академиясының Геология ғылымдары институтына, бір қала мен ғаламшарға, еліміздің ең ірі техникалық оқу орны Қазақ ұлттық техникалық университетіне берілген. Сәтбаевтың құрметіне Жоңғар (Жетісу) Алатауы жотасындағы мұздық пен шың, Қаратаудағы ваннадий кен орнынан табылған «Сәтбаевит» минералы, «Академик Сәтбаев» гладиолиус гүлі аталған.
 
=== Отбасы және балалық шағы ===
Қаныш Имантайұлы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында (Семей губерниясының ()) 1899 жылдың 12 сәуірінде Имантай бидің отбасында дүниеге келді. Нәрестеге - Ғабдул-Ғани деген есім берілді.
 
=== Ғылым жолында ===
Туған жері бұрынғы [[Семей губерниясы|Семей губерниясының]] [[Павлодар уезі|Павлодар уезіндегі]] [[Ақкелін болысы]] (қазіргі Павлодар облысының [[Баянауыл ауданы]]).
 
Геологиялық барлау мамандығы бойынша Томск технологиялық институтының тау-кен факультетін бітіріп келгеннен кейінгі Қаныш Сәтбаевтың бүкіл өмірі Қазақстанның минералдық ресурстарын және рудалық кендер генеалогиясын зерттеуге арналған. Оның геологиядан басқа ғылымдардан да; мәдениет саласында да; тарихтан да қалдырған ізі сайрап жатыр. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] аяқталуға тақанғанда, жағдайдың аса қиын ауырлығына қарамастан, Қазақ КСР Ғылым академиясының ұйымдастыру жұмысына басшы болып, оның ісіне бел шеше араласуы ұлыларға тән көрегендіктің белгісі еді. Оның қалдырған ғылыми бай мұраларының ішінде, әсіресе, Жезқазған кені туралы зерттеулерінің, Сарыарқаның металлогендік және болжам карталары жөніндегі еңбектерінің мәні ерекше. Жезқазғанның ірі мыс рудалы аудандар қатарына жатуы кезінде осы кеннің жоспарлы түрде кең масштабтағы барлау жұмыстарын ұйымдастыруға болатын ірі объекті екенін дәлелдеп берген Қаныш Сәтбаев еңбегінің нәтижесі. Сондай-ақ ол минералдық шикізатқа бай Сарыарқа, кенді Алтай, Қарағанды, Қаратау секілді аймақтарға да ерекше назар аудара зерттеп, олардың кендерінің [[стратиграфия]]сы, [[тектоника]]сы, құрылысы, [[металлогения]]сы, [[неохимия]]сы және шығу тегі туралы маңызды ғылыми қорытындылар жасады, ғылымға [[формациялық металлогендік анализдің кешендік әдісі|формациялық металлогендік анализдің кешендік әдісін]] енгізді.
Line 57 ⟶ 64:
 
== Библиография ==
* Медеу Сәрсеке. ЖЗЛ. Сәтпаев. Москва, Молодая гвардия, 2003 жыл, ISBN 5-235-02625-X
* "Қаныш" энциклопедиясы, Алматы, "Қазақ энциклопедиясының" редакциясы, 2011 жыл.
 
== Дереккөздер ==
Line 62 ⟶ 71:
{{commons category|Kanysh Satpayev}}
 
== Қосымша әдебиет ==
* Медеу Сәрсеке. ЖЗЛ. Сәтпаев. Москва, Молодая гвардия, 2003 жыл, ISBN 5-235-02625-X
* "Қаныш" энциклопедиясы, Алматы, "Қазақ энциклопедиясының" редакциясы, 2011 жыл.
 
[[Санат:Қазақстан тұлғалары]]