Дауыссыз дыбыстар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Arystanbek (талқылау | үлесі) |
Arystanbek (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Дауыссыз дыбыстар''' (Kонсонантйзм) {{lang-ru|согласные звуки}} — тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> '''Дауыссыз дыбыстарды''' айтқанда көмейде кедергіге ұшырмаған [[фонация]]лық [[ауа]] [[ауыз]] қуысына күшті қарқынмен келеді. [[Ауыз]] тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі [[артикуляция]]лық мүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде ''25 дауыссыз'' бар: '''б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, (у),''' Бұлардын ішінде '''һ''' дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, '''в, ф, х, ц, ч''' дауыссыздары негізінен [[орыс тілі]] арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref>▼
▲(Kонсонантйзм) {{lang-ru|согласные звуки}} — тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. '''Дауыссыз дыбыстарды''' айтқанда көмейде кедергіге ұшырмаған [[фонация]]лық [[ауа]] [[ауыз]] қуысына күшті қарқынмен келеді. [[Ауыз]] тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі [[артикуляция]]лық мүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде ''25 дауыссыз'' бар: '''б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, (у),''' Бұлардын ішінде '''һ''' дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, '''в, ф, х, ц, ч''' дауыссыздары негізінен [[орыс тілі]] арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейді.
Дауыссыз дыбыстар сөйлеу мүшелерінің бір-бірімен жанасуы немесе толық қабысуы арқылы пайда болады. Дауыссыздардың басты ерекшеліктері:
- дауыссыздардың жасалатын орны – ауыз және көмей қуыстары;
- дауыссыз қатаңдарда мүлде үн болмаса, ұяңдарда үннің қатысы жартылай болады да, ал үнділерде бәсең үн болады;
- дауыссыз қатаң және ұяңдардың ішкі сапасы таза салдырдан тұрады ал, үнділерде сөйлеу мүшелерінің (тіл, ерін, жақ) бір-біріне жуықтауы, түрленуі, көлемін өзгертуі көмей арқылы келген ауаға пәлендей кедергі бола алмайды;
- дауыссыз қатаң және ұяңдарды көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге мүлде болмаса, ал үнділерді керісінше көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге болады;
- дауыссыздардың үн сапасында жаңғырық болмайды;
- дауыссыздар сөз ішінде жалқы тұрып буын құрай алмайды.
'''Дауыссыз дыбыстар''' ''дауыс қатынасына қарай үшке'' бөлінеді:
| |||