Күлтөбе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Бекініс орнының оңт-тегі шетінен 70 м2-ден астам алаңда стратиграфиялық қазба жұмысы жүргізілді. Ол Күлтөбенің мәдени шегінділерінің бүкіл қатқабатын ашты. Қазба 6 м болды (1–12 қабаттар) және одан тереңдей түсті (13–14 қабаттар). Мәдени қабат 7 құрылыс белдеуіне бөлінді.

 

3-белдеуде (6-қабат) үйдің жобасы өзгерген, бірақ қабырғалардың жалпы бағдары сақталып қалған. Қазбаның ортасында үлкен шаршы тәріздес мекенжай табылды, сақталған қабырғалары 0,5–0,6 м. Мекенжайдың Оңтүстік бөлігінің орта шенінде еденнен көлемді балқыма дағы байқалды, оның жанынан жебенің сүйек ұштығы табылды. Балқыманың астынан қабірдің аузы аршылды, ол 10-қабатқа түсірілген. Қабірдің сол жақ бүйірінен аяқтарын бауырына басып жатқан басы жоқ жылқының қаңқасы тазартылып алынды, ол батысқа қарай бағдарланған. Оның алдыңғы аяғының жанынан сопақша келген темір үзеңгі, төм. жағында төрт қырлы сырғалығы бар белдік, белдіктің күміс қаптырмасы және жалғыз шығыршықты темір ауыздық табылды. Алдыңғы және артқы аяқтарының арасынан қойдың жамбас сүйектері кезікті. <br />

3-құрылыс белдеуінен табылған қыш бұйымдар кешені, негізінен, күнделікті үй ыдыстары. Күлтөбе құрылысында Мальта кресіне үйлесетін дөңгелек пішінді келген қалақтас көптеп табылды, олар Таразды қазған кезде, 7–8 ғ-лардың қабаттарынан ұшырасты. Тым ерте замандағы сәулет өнері ою-өрнектері бейнеленген Самарқан қазындысы ошақтарындағы сәндік безендіруден де осы тәріздес дөңгелек қалақтас бөліктері ұшырасты. Қабірден табылған темір үзеңгі, жалғыз шығыршықты темір ауыздық, сондай-ақ белдіктің күміс қаптырмасы Орта Азия мен Қазақстан аймағындағы жылқы көмілген азын-аулақ қабірлерден де ұшырасып отырады. Сондықтан зерттеушілер оны 6–7 ғ-лардың аяғына, яғни Түрік қағандығы жорықтарының уақытына жатқызады, осы жорықтар кезінде Алтай түріктерінің әр алуан топтары – телелер мен олардың одақтасы Орта Азия телелері Еуразияның кең байтақ далаларын кеңінен мекендеген еді, олай болса Күлтөбенің 3-құрылыс белдеуін 7 ғ-дың 1-жартысына жатқызуға негіз бар. Ал 2- және 1-құрылыс қабаты төменірек орналасқан, олардың уақытын 4 ғ-ға жатқызуға болады, бұған осы белдеулердің қыш бұйымдарына жасалған талдау негіз болады. <br />

 

Көмбеде [[Тараз]] және Кендже зергерлерінің [[1309]] жылы күміс теңгелерінің, Отырар зергерлерінің [[1312]] жылы мыс теңгелерінің ең кейінгі уақыты белгіленіпті. 14 ғ-дың 1-жартысында Күлтөбедегі бекініс қиратылып жойылады да, оның бүкіл аумағы зират ретінде пайдаланылады. Күлтөбенің қаңырап бос қалу кезеңі 19 ғ-ға дейін созылды, бұл кезде қыратта тағы да ішінара құрылыс салына бастады және кейінірек пайда болған қаланың сыртқы қабырғалары қала аумағына сұғына түседі.<ref>[[Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы]]</ref><ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы, 4-том</ref>

== Дереккөздер==

* Умняков И.И., Архитектурные памятники Средней Азии. Исследование. Ремонт. Реставрация. 1920 – 1928 гг., Таш., 1929, с. 32;