Алмұрт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
19-жол:
[[Сурет:Eight varieties of pears.jpg|мини|центр|750px|Алмұрттың әр түрлі сорттары]]
 
* Раушангүлділер тұқымдасының бір туысы, жеміс ағашы. Дүние жүзінде 60-қа жуық түрі белгілі. Олар ауа райы қоңыржай және субтропикалық аймақтарда өседі. Қазақстанда ''кәдімгі алмұрт'' немесе ''орман алмұрты'' (Р.communіs), ''Регель алмұрты'' (Р.regelіі), ''құлжа алмұрты'' немесе ''кеш пісетін алмұрт'' (P.serotіna) деген түрлері бар. Алмұрт көп күтімді қажет етпейді, жылу сүйгіш, суыққа төзімсіз ағаш. Биікт. 10-12 м болады. Бұтақ шоғырының аумағы жалпақ, [[пирамида]] тәрізді. Жапырағы жұмыртқа пішінді, түксіз, жылтыр. Гүлі ақ, қызғылт, сарғыш, кейде қызыл түсті, гүлтабақшасына шоғырланған. Жемісі — сары, жасыл не қызғылт түсті сопақша келеді. Салм. 20-300 гр-дай. Алмұрт отырғызылғаннан кейін 4-5 жылда жеміс бере бастайды, 40-50 жылдай өседі. Мәдени сорттарынсұрыптарын ұластыру арқылы өсіреді. Қазақстанда 14 сортысұрпы аудандастырылған, оның Орман аруы, Талғар аруы, хош иісті Алмұрт, деген сорттарысұрыптары кең тараған. Алматы, [[Жамбыл]], Оңтүстік Қазақстан, [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарында]] өсіріледі. Өсімдік зиянкестеріне төзімді, көбіне ауруға шалдықпайды. Алмұрт – бағалы ағаш, гүлінен аралар бал жинайды. Жемісінің құрамында 80-84,3% су, 10-13% қант, глюкоза, фруктоза, сахароза, 0,1-0,6% қышқыл, илік және 0,4% азотты заттар, В, С витаминдері, каротин болады. Одан тосап, шарап т.б. сусындар дайындалады. Алмұрттың негізгі зиянкестері мен аурулары — бүрге шіркейі, Алмұрт биті, Алмұрт көк көбелегі, тазқотыр т.б.<ref>Т. Мұсақұлов, Орысша-қазақша түсіндірмелі биологиялық сөздік І-том, Қазақ мемлекет баспасы, Алматы — 1959</ref><ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref><ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>
 
== Өсімдік туралы ==
25-жол:
 
== Қолданылуы ==
Алмұрт ағашының жемісі – өте пайдалы, әрі тәтті. Алмұрт [[қант]]қа, [[органикалық қышқылдар]]ға, [[ферменттерге]], өзектерге, илік, [[азотты]] және пектинді заттарға, [[С]], [[В1]], [[Р]], [[РР]] дәрумендеріневитаминдеріне, каротинге, сонымен қатар йод, калий, мырыш, магний, кремний, темір, флавоноидтарға бай.
Емдік мақсатта жаңа піскен немесе кептірілген жемісін және жапырақтарын пайдаланады. Алмұрттың құрамындағы арбутин деген антибиотик микробтарды жояды. Пісірілген алмұртты қатты жөтелгенде, деміккенде және өкпе туберкулезіне ем ретінде қолданады. Кептірілген алмұрттан жасалған қайнатпаны қызба ауруы кезінде, несеп жүргізіп бүйректегі тасты шығаруға, іш ауруына, қант диабетіне, өт айдауға пайдаланады.
Алмұрт жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Алмұрт» бетінен алынған