Аяқ киім: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Аяқкиім'''- аяққа киетін киімнің жалпы атауы.
==Аяқкиім және оның түрлері==
Аяқкиім түрлері олардың жасалған [[материал]]ына, тұтынушысының жасы мен жынысына, әлеуметтік жағдайына байланысты жасалады. Аяқ киімніңАяқкиімнің өңделуі мен әшекейленуі жоғарыда аталған жайттарға байланысты болады. Аяқ киімніңАяқкиімнің қыстық, жаздық, еркектер мен әйелдерге, балаларға, жұмысқа, [[салтанат]]ты шараларға, қарттарға, жастарға арналған түрлері болады. <ref> Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 </ref>
 
[[Дәстүрлі орта]]да аяқ киімаяқкиім тігумен тері, қайыс өңдеумен айналысқан маманданған адамдар айналысқан. Олардың атадан балаға беріліп отыратын өзіндік технологиясы, яғни тәсілдер жүйесі болды. Жылқышылар, отардағы малшылар, шанамен жолға шыққан жолаушы жылы аяқ киімініңаяқкиімінің сыртынан киеді.
 
Өкшелі аяқ киімдергеаяқкиімдерге саптама етік, мөкі (киіз қонышты саптама), сырма киіз етік тәрізді өкшесі әртүрлі пішінді етіктер жатады. Әйел мен [[еркек]]тер киюіне ыңғайластырылып тігіледі. Оларды өкшесіне қарай ''жуан өкше, қазық өкше, биік өкше, жез (тойнақпен қапталған) өкше, шоңқайма, мықшима'' деген түрлерге де бөледі.
 
Жергілікті тілде жұмыс aяқ киімдерініңaяқкиімдерінің ''бір сұқпай (шәркей), көн шабата (кебіс орнына киетін аяқ киімаяқкиім), қайыс етік, қалың, қатты көннен тігілген шоқай - шоқай, шапаты, шәркей, шәтиөр, шәрке, шепік, мөкі кебіс (кебістің шарық сияқты түрі)'' секілді жеңіл түрлерінің атаулары кездеседі. Былғарыдан етік киюге шамасы келмейтіндер, әсіресе, жасы үлкендер жазда, қыста сірімен қаптаған киіз байпақпен жүрген. Көн шабата, шабата, көн шарық, көн шоқай жазда киетін жұмыс aяқ киімінеaяқкиіміне жатады.
 
Дәстүрлі қазақы ортада аяқ киімдердіңаяқкиімдердің мынадай негізгі түрі таралған: ''етік, кебіс, мәсі, салтама, байлақ, шоқай'' және т.б. [[Кебіс]] пен [[мәсі]]нің сан алуан ыңғайлы да, әдемі түрлері тігілген. Кебіс көбінесе малдың сауыр терісінен тігіліп, қалыпқа қатырылады.
 
==Аяқкиімге байланысты ырымдар==
Қазақ aяқ киімніңaяқкиімнің табанына қарамайды. Өйткені оның бармайтын жері, баспайтын тауы «қалмағандықтан» былғанышты болады дейді. Оны көрген адамның көзі ұшынады-мыс. Ал аяқ киімініңаяқкиімінің табанына жазатайым көзі түссе, табанға үш мәрте түкіру керек. Яғни көзім ұшынбасын, аяғым ақсамасын деп ырымдағаны. Аяқ киімдіАяқкиімді төңкеріп қоймайды. Шешкеннен кейін қатарлап қояды<ref>Жақытов Ә. Түйе өсірушінің түсіндірме сөздігі. Алматы, 1989</ref>. Төңкеріліп қалса, қайтадан оңдап орналастырады. Бытыратып шашып тастауға да болмайды. Аяқ киімАяқкиім төңкеріліп қалса иесі қайғыға ұшырайды, шашылып жатса жолы кесіледі деп санаған. Аяқ киіміңдіАяқкиіміңді сол аяқтан бастап кимейді. [[Қазақ]]та басқа кісілерге қаратып аяқ киімаяқкиім шешпейді. [[Әйел]]дер аяқ киімдіаяқкиімді тасаланып киеді немесе шешеді. Иен түзде, жаугершіліктен босып-көшкенде немесе түрлі жағдайларға байланысты түнде ұйықтаған кезде басына жастанатын ештеңе болмаса аяқ киімдіаяқкиімді жастануға рұқсат етілген. Ол туралы қазақта «етік жолға бастайды, [[шалбар]] сорға бастайды» деп етікті жастануға болады дейді. Ал шалбарды жастануға мүлдем тыйым салынады. Аяқ киімніңАяқкиімнің табанына салынатын ұлтарақты маңдайынан тіліп қояды. Мұны ұлтарақтың жолын ашу дейді<ref>Шойбеков Р.Н. Етікшілік өнеріне байланысты кейбір атаулар // Тілтаным, 2006. №3</ref>.
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Аяқ_киім» бетінен алынған