Жасуша теориясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Жасуша теориясы''' (''клеточная теория''); ({{lang-el|teoria cellulae}} ''cellula'' — [[жасуша]] және [[теория]]) — жасушалар туралы биологиялық жалпы қорытынды, ғылыми тұжырым. [[Жасуша]] теориясының негізін қалаған неміс ғалымы Т. Шванн (1838-1839ж.). Жануарлар жасушасын зерттеген [[Шван|Т. Шванмен]] қатар, [[Жасуша]] теориясын жасауға өсімдіктер жасушаларын зерттеген М. Шлейден де атсалысты. Өздеріне дейінгі ғалымдар еңбектері бойынша жинақталған деректер мен өздерінің ғылыми мәліметтеріне сүйене отырып, [[Шванн|Т. Шванн]] мен М. Шлейден жануарлар мен [[өсімдік]]тер ағзадағыорганизмдегі органикалық табиғатының біртекті екендігін көрсете білді. [[Жасуша]] теориясы 19 ғасырда ашылған ұлы жаңалықтардың бірі болып саналады.Оның негізгі қағидалары:

#[[жасуша]] — тірі ағзаныңорганизмнің тым ұсақ құрылымдық бірлігі;

#жануарлар мен өсімдік ағзаларындағыорганизмдеріндегі әртұрліәртүрлі ұлпалар жасушалары құрылысы жағынан бір-біріне ұқсас. Жасуша ядродан, цитоплазмадан, негізгі органеллалардан құралған;

Тірі ағзалардыңорганизмдердің жасушалық құрылымының ашылуы – күрделі оптикалық аспаптардың (микроскоптардың) ойлап табылуымен тығыз байланысты болды. Өсімдік ұлпасының жасушалық құрылымын бірінші болып [[1665]] ж. ағылшын жаратылыстанушысы [[Р.Гук]] (1635 – 1703) ашқан. Өсімдіктер мен жануарлар ағзаларыныңорганизмдерінің жасушалық құрылымын Р.Гуктің замандастары италиялық ға-лым [[М.Мальпиги]] (1628 – 1694), ағылшын ботанигі [[Н.Грю]] (1641 – 1712), т.б. өз зерттеулерінде дәлелдеген ([[1671]]). КлеткаЖасуша теориясысының қалыптасуына чех ғалымы [[Я.Пуркине]] (1789 – 1869) үлкен үлес қосты. Ол жасушаның негізгі қызметтік бөлігі жасуша қабықшасы емес, оның ішіндегі [[протоплазма]] екендігін дәлелдеді. [[Сурет:Cork Micrographia Hooke.png|thumb|right|250px|Роберт Гук жұмысы.]]Өсімдік жасушасы протоплазмасындағы ядроны ағылшын ботанигі [[Р.Броун]] (1773 – 1858) ашты ([[1830]]). Дегенмен ядроға көп көңіл бөлген және оны жасуша құратын [[цитобласт]] деп анықтама берген неміс ботанигі [[М.Шлейден]] (1804 – 81). Шлейден теориясын одан әрі талдап, КлеткаЖасуша теориясысынтеориясын құруда неміс зоологызоологі [[Т.Шван]]ның (1810 – 82) еңбегі зор болды. Ол жануарлар мен өсімдік жасушасы құрылымын салыстыруда ядроның маңызы үлкен екенін анықтады. КлеткаЖасуша теориясының бұдан кейінгі дамуы протоплазма мен жасуша бөлінуі ашылуына байланысты болды. 19 ғ-дың орта кезінде неміс патологыпатологі [[Р.Вирхов]] (1821 – 1902) патологиялық құбылыстарды КлеткаЖасуша теориясы тұрғысынан қарастырып, жасушадағы ядроның маңызы аса зор екеніне көз жеткізіп, жасушалардың бөліну арқылы көбейетіндігін дәлелдеп берді. Тұқым қуалау белгілерінің сақталуы мен ұрпақтан ұрпаққа берілуін жасуша ядросы басқаратынын [[Э.Геккель]] анықтады ([[1866]]). 1970 – 80 ж. барлық жасушалы ағзаларғаорганизмдерге тән жасуша бөлінуінің тәсілі [[митоз]] ашылды. Қазіргі кезде КлеткаЖасуша теориясы көп жасушалы азғаларорганизмдер бірлескен жеке жасушалардан тұрады және олардың өзара байланыстылығынан ағзаныңорганизмнің тұтастығы туады деп тұжырымдайды. Организм құрылысы күрделіленген сайын, оның тұтастық қасиеті анық байқалып, ол жануарларда жүйке, гуморалдық жүйелер, ал өсімдіктерде жасушалардың цитоплазмалық байланысы арқылы жүреді. Қазіргі заманғы электрондық микроскоп арқылы алынған ғыл. мәліметтер КлеткаЖасуша теориясысынтеориясын одан әрі байытып, барлық тірі ағзалардыңорганизмдердің құрылымдық және қызметтік бірлігі – жасуша екендігін одан әрі дәлелдей түсті.

<ref>Молекулярная биология клетки</ref>, пер. с англ., т. 1 – 5, М., 1986 – 1987.