Арпа: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш Kuanysh Ismailov (т) өңдемелерінен Arystanbek соңғы нұсқасына қайтарды |
||
1-жол:
[[File:Hordeum-barley.jpg|thumb| right| alt=A.| ''Арпа'']]
'''Арпа'''(Hordeum) – [[астық]] тұқымдасына жататын бір және көп жылдық дақыл. Шыққан жері – [[Иран]], [[Түркия]], [[Армения]]. Адамдар [[неолит]] дәуірінде-ақ (б.з.б. 12 – 10 мың жыл) қолдан өсіре бастаған. Арпаның тамыр жүйесі шашақты. [[Сабақ|Сабағы]] – қуыс, биіктігі 30 – 135 см, жапырағы таспа пішіндес. Жемісі – [[дәнек]]. Арпа морфологиялық, биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес дақылдық Арпа, эфиоптық Арпа және аласа бойлы Арпа деп аталатын 3 түрге бөлінеді. Арпа дәнінде 45 – 67% [[крахмал]], 7 – 26% [[
== Өсімдік туралы ==
'''Арпа''' – дәнді - дақылдар тобына жататын біржылдық, екіжылдық және көпжылдық шөптесін өсімдік. Арпа, [[бидай]] секілді ертеден өсіріліп келе жатқан дәнді дақыл. Бидайға қарағанда, арпа ыстыққа да, суыққа да, құрғақшылыққа да төзімді. Ол тропикалық аймақтарда да, ыстық [[араб]] елдерінде де, суық солтүстік Норвегияда да, Тибетте 4700 м. биіктікте де өсе береді. [[Еуразия]], [[Америка]], Африкада арпаның 30-ға жуық түрі тараған.
Арпаны жем және азықтық тағам үшін өсіреді. Бір гектардан 15-30 центнер өнім береді. Нәрлілік тұрғысынан да бидайға қарағанда, арпада қаныққан майлар қышқылының мөлшері едәуір артық, өзектер 40%-ға, [[тиамин]] 68%-ға, [[рибофлавин]] 250% -ға және [[лизин]] 38%-ға көп. Бидай [[аллергия]] туғызса, арпа ешқашан аллергия тудырмайды.
Адамның денсаулығын жақсартуда арпаның пайдасы өте көп. Біріншіден, арпа дәні 10% ақуыздан, 65% көмірсулардан тұрады, сондықтан таңертең арпа ботқасын жесе, адам күні бойы сергек болып жүреді. Малдың ақуызына қарағанда, өсімдік ақуызы адам
== Қолданылуы ==
11-жол:
===== Арпа жармасы =====
Арпа жармасының ''түктелген'' және ''түктелмеген'' екі түрі болады. Ақталған жармалық дәні ірі болады. Дәннің ірілігіне қарай ақталған арпа жармасы бес түрге бөлінеді. Ұнтақ жарма сіңімді келеді, әрі тез піседі. Жарманың бұл түрінен қоймалжың [[ботқа]], [[котлет]], [[запеканка]] т.б. әзірленеді. Ірі жарманы супқа салып, ботқа да пісіреді. Түктелмеген арпа жармасы ұнтақ, формасы
== Арпа туралы тақпақ ==
|