Дадаизм: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Дадаизм'''(Dadа, немесе Dadaism)- [[Дүниежүзлік соғыс, I|І дүниежүзілік соғыс]] кезінде [[Цюрих]]тен басталып өркендеген, бейнелеу өнерінде, әдебиетте (көбінесе өлең-жырларда), сахналық өнер салаларында айырықша көзге түскен өнер қозғалысы. Ол ХХ ғ. батыс өнері дамуы тарихында өзінен кейінгі мәдени беталысқа ықпал еткен негізгі ағымдардың бірі болды. Дадаизмді І дүниежүзілік соғыстың аласапыранында еуропаның күйреген көне қоғамы мен мәдениетінің туындысы деуге болады. Дадаизм әдеби-көркемөнерлік ағым ретінде тым қысқа уақыт жалғасса да, қозғалыс ауқымы біртіндеп тарайса да, бәрібір қазіргі заманғы түрлі көркемөнер ағымдарына түгел дерлік ықпал еткен өзгеше [[өнер]] бағыты болды.
 
[[Сурет:dada2a.jpg|thumb|right|200px|Дадаизм қозғалысы]]
==Жалпы баян==
Дадаизм қозғалысы ашық жиналыс, ереуіл, өнер шығармашылығы, әдеби гезет-журнал шығару секілді тәсілдерді қолданып саяси, мәдени мәселелерге өз тарапынан баға берді, түсіндірді, сын айтты, масқара, мазақ етті.
Line 8 ⟶ 9:
Дадаизмшілер бойынша, «дада» өнер емес, өнерге ашық қарсылық. Өнер атаулының кезектегі өлшемі қалай болса да мейлі, дадаизм бәрібір олармен отаспайды. Өнер қашанда эстетикаға қатысты болғандықтан, дадаизмшілер эстетикалық сұранысты ескермеуге тырысты. Дәстүрлі өнер қашанда қажетті, астарлы, мағыналы ақпарларды жеткізетіні белгілі, ал дадаизм мәнсіздік шегінде тұрып өнермен (бәлкім бейөнер деп атауға болар) айналысты. Дадаизм туындыларын оқу, көру, бағалау, одан ләззат алу әркімнің өз тәбетіне қарай болмақ. Өнер иесі нені бейнелегісі келсе соны бейнелейді, қалай бейнелегісі келсе еш қымсынбай соны өнер деп бейнелей салады. Онда бір жүйе, айқын ойжелі, нақты ереже жоқ, адамның жүйкесіне тиетін кез келген нәрсе мен істі олар өнер ретінде алып шығуға таяр тұрады. Жұртқа белгілі дағдыға қарсылық, жұрт елемейтін, мән бермейтін, тіпті өнер деуге батылы бармайтын нәрселерді де (мысалы унитазды) өнер туындысы ретінде ұсыну олардың негізгі әдіснамасы. Өнер адамға белгілі сезім сыйлайды, таңырқатады, сүйінтеді, ал дадаизм өнерінен адам тек өнерге деген шабуылды, тіпті өнерге «сатқындықты» көреді. Қызығы сол, дадаизм өнерге сонша қарсы болғанымен, оның өзі де бір түрлі өнер ағымы болды. Ол дүниені өзінше түсіндірді, таныды, бағалады, мейлі ол өнерге қарсы, дүниеге аяусыз сын күйінде болғанымен, оның өзі өнер түрі болды.
 
Дадаизм қозғалысына қатысушылардың көбі [[нигилизм]] (құнсыздандыру, мәнсіздендіру) ықпалына ұшырағандар болып, адамзат жасаған барлық туындылар ақырғы есепте түкке тұрмайды, тіпті өнердің өзі де өнер деп әспеттеуге татымайды деп есептеді. Сондықтан олар өз шығармашылық тамырларын тосын кездейсоқтыққа негіздеді.
 
[[Сурет:dada1a.jpg|thumb|right|200px|Дадаизмдік өнер туындысы]]
Дадазим ағымы туындыларынан І дүниежүзілік соғыс кезіндегі көне күштердің, дәстүрлі құндылық өлшемдерінің күйреуін байқаймыз. Тәртіпсіз дүниеден нақты мәнді, мағыналы нәрсе таба алмаған соң, осынау тәртіпсіз, қисынсыз былықты осы дүниенің тума ерекшелігі деп таниды, және дүниені алдап келген әлем-жәлем дәстүрлі эстетика ережелері мен мораль өлшемдерінен оларды мазақтай отырып бас тартуға үндейді. Олардың ойынша дәл сол көне тәртіптер І дүниежүзілік соғыстың өте бір қанқұйлы және сорақы дағдарысына алып барды. Олар көне тәртіптен түбегейлі бас тартып, жеміріліп құлап жатқан дәстүрлі құндылықтар сарайының қасында нағыз шындықтың қалай екенін көрсету керек деп есептеді.
 
Line 30 ⟶ 32:
Әсіресе Марсель Дюшан нақты заттардан өнер туындыларын жасап, «тәуелсіз өнерпаздар қоғамына» қатысты. 1917 жылы Марсель Дюшан әйгілі «[[Бұлақ]]» деген туындысын ұсынды. Ол үстіне “[[R. Mutt]]” деген жазуы бар дәрет шелегі болатын. Аталған қоғам бұл туындыны көргізбе етуден үзілді-кесілді бас тартты.
 
[[Сурет:dada3a.jpg|thumb|right|200px|Тристан Тцара]]
[http://www.tcf.ua.edu/Classes/Jbutler/T340/SurrealismLecture.php '''''Марсель Дюшан: Монализа''''']
 
Дадаизм Цюрихта өрістегенімен, оның өзекті орталығы бәрібір [[Париж]] қаласы болды. Сан өнердің қылауындай болып алуан [[өнерпаз]] жиналған осынау алып қалада дадаизмнің көптеген шаралары іркес-тіркес жүріп жатты.
 
Line 42 ⟶ 43:
Дадаизмді пысып жетілген жүйелі қозғалыс деу қиын, қайта ол көне өнер үлгісінен жаңа өнер үлгісіне ауысудың өткелі болғаны байқалады. Олардың өнертануында жоқтың орнын жаңа нәрсемен бастыру атымен болған жоқ. Олар негізінен көне тәртіп пен ережені бүлдіру, көнеден өш алу сипатты өнер болды. Демек оның ұзаққа созылмауы табиғи еді.
 
[[File:MechanicalHead-Hausmann.jpg|thumb|left|upright|Механикалы бас [ғасырымыздың рухы]'' 1920]]
Дегенмен, дәл сол дадашылардың көне сірі идеялар мен түсініктердің қалыбын шағу әрекеті, адамдардың жаттаны миын сілкіп, классикалық құндылықтар бойындағы көптеген мерездерді ашып көрсетуі [[модернизм]] және [[постмодернизм]] ағымдарының өмірге келуіне түрткі болды. Егер дадаизмнің жол ашуы болмаса, олардың табысты жұмыс істеуі қиын еді.
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Дадаизм» бетінен алынған