Деконструкция: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
3-жол:
Еуропа ұлы құрлығының философиясы мен әдебиет сыны саласында пайда болған деконструкция ағымы дегеніміз Ж.Деррида қатарлы ойшылдар қалыптастырған және дәріптеген философиялық шығармалар мен ойлардың мәтінін оқып түсіну әдіснамасы. Жалпы айтқанда деконструкциялық оқу дегеніміз мәтін құрылымы мен батыстық даналық мағынасы（Western metaphysical essence）арасындағы айырмашылыққа талдау жасау әдісі. Деконструкциялап оқу – мәтінді тек айырым жазушы тарқатқан айқын ақпарат етіп оқу ғана емес, қайта оны мәлім мәдениет және дүниетаным жүйесіндегі қайшылықтардың бейнесі ретінде оқу. Деконструкцияланған мәтін қатар өмір сүріп жатқан көптеген идеяларды жайып салады, олар тіпті әдетте өзара қарама-қайшы болуы да ғажап емес. Бір мәтінді деконструкциялап оқу дәстүрлі оқуға салыстырғанда мәтін бойында тұншықтырылған және ескерілмеген көптеген көзғарас бағыттарын айқындайды.
[[Сурет:Derrida-by-Pablo-Secca.jpg|thumb|right|200px|Жак
Деконструкция жобалау үлгісі ретінде ХХғ. 80 жылдары дәурендеген. Философиялық қайнары 1967 жылғы ж. Дерриданың (Jacque Derrida,1930——2004) тілдегі құрылымдарды сынау негізінде "Деконструкция" теориясын жасауымен байланысты. Оның идеясының негізі құрылым атаулыны жақтырмау, символ шындықты ашуға жеткілікті, әрбір жекені зерттеу бүтіндіктің құрылымын зерттеуден маңызды дегенге саяды. М.Хайдеггер бойынша батыс философиясы тарихы метафизика тарихы. Оның түпнұсқасы "болмыстың" "осындалығына" негізделген. М.Хайдеггердің бұл ұғымын Ж.Деррида "осындағы метафизика" деп атады. Осындағы метафизиканың мағынасы: бүкіл әлемнің артында түп негіз ретіндегі ереже бар, орталық сөз мәтіні бар, ортақ қозғатушы күш бар, жасырын Тәңірі, құдірет бар. Бұл ақырғы, шынайы, бірінші нәрсе біртекті Логосты（logos） құрастырады. Барша адам мен зат логос есігінің алдында тұрып, логостың айналым логикасына бойұсынады. Ал, логос мәңгілік, ол Жаратушының заңымен тек, Логосқа қарсы келу сандырақ пен сұрқиялыққа беттеу деген сөз.
Деконструкция қазіргі заманның негіздік қағидасы мен өлшем талаптарын сынауды жол етіп ұстанып, модернизм, постмодернизм терминдерін қолданады, сөздер мен сөз тіркестері арасындағы байланыстарды қайта құрып, дәстүрлі қоғамның дәстүрлі ережесінің құрастырылу қисынын (этика, динамика, функция) терістеп, жаңа мәнділік қарастырады. Сөз мағынасына қайта сәп салып мағынаны қайта мәндестіреді. Сөгу, шағу, қатарлау, қайта құру, жекеге мән беру, бөлшектің өздік ерекшелігі ұғымдарымен жұмыс жасап, бүтіндіктің бірлігіне тойтарыс беріп, бөлшектеу мен тұрақсыздықтан қайта құрастыратын мағына астарын аршып алуға тырысады.
== Тарихи астары ==
19ғ. соңындағы Ф.Ницшенің "Жаратушының өлімі" туралы жариялап, "құндылық атаулыларды қайта таразыдан өткізу" талабын ұсынды. Оның дәстүрлі жолға керілігі батыс қоғамында ұзыннан ұзақ жаңғырық пайда қылды. Ақылға сенбейтін, дәстүрді төңкергісі келетін Ницше философиясы Деконструкция философиясының маңызды қайнары болды. Бұдан басқа Хайдеггердің Болмыс теориясы да, сосын Гуссерльдің феноменологиясы да Деконструкция ілімін ауыздандырған теориялар.
1968ж. белсенді студенттер қозғалысы капиталистік Еуропа мен Америкада жандана бастады. Франциядағы қарсылық қозғалысы "Май Бұрқасыны" деген атпен белгілі. Дегенмен ол тез тиылды. Содан кейінгі жылдары аталған саяси құштарлық біртіндеп өмір мен қоғамды тіпті де терең қабаттан талдап сөгу даналығына ұласты. Батыс қоғамы өзінің тілі, сенімі, құрылымы, түзімі, ғылыми жүйесі мен билік торы қатарлы қалыптасқан, дамыған жүйесінен бас тартпайтыны айқындалды.
Деконструкция қозғалысы сондай жағдайда басталды. Метафизикаға, логоцентризмге қарсы тұрып, тұйықталған жүйені ыдырату үшін деконструкция ағымы субъекттің жоғалуын, мағынаның өзгешеленуін, еркіндіктің бағытталуын дәріптеді. Былайша айтқанда, олар тіл мен ойдың еркін ойынын дәріптеді, тіпті бұл еркіндік бір түрлі "кісен таққан би болса да мейлі" деген ұстаным болды. Олардың қарсылық, керілік табиғатына орай деконструкция ағымы өз-өзіне қайшы ағым. Дерриданың айтуы бойынша, деконструкция мәлім бір "осындағы орнықтылықты емес, "із салуды" көрсетеді. Ол шектеусіз, пішінсіз, белгісіз, барлық жерді, баршаны кернеген. Деконструкция өзінің анықтамасын өзі жеміріп тастайтын жеміру идеясы. Деконструкцияның екі негізгі ерекшелігі оның ашықтығы мен шектеусіздігі. Бір сөздің құрылымын сөгіп деканструкциялау, бір ұғым, бір дәстүрлі сенім ережесінің ішкі мәнін аршу оның барлық философиялық қырын жайып салуға апарады.
== Деконструкцияның сипаты ==
| |||