Мотивация: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Қоғамның тез өзгеруіне, ақпарат технологиясының қауырыт дамуына орай түрлі Жігерлендіру идеялары жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай өмірге келді. Олардың арасында '''Хоторн Эффекті''', Маслоудың '''Қажетсіну қабаты ілімі''', Дуглас МакГрегордың '''Х және Y ілімі''', Герцбергтің '''Қосфактор ілімі''', МакКлелландтің '''Табыс қажетсінуі ілімі''', '''Мотивациялық әлеует ілімі''', '''Бихевиоризм''', Врумның '''Үміт ілімі''', Адамстың '''Әділдік ілімі''', Аптердің '''Ауысым ілімі''' қатарлылар бар.<ref>McClelland (1985), Human motivation, Glenview, IL: Scott, Foresman, pp.183</ref>

 

Хоторн Эффекті (Hawthorne Effect) АҚШ-тың Western Electric компаниясы жүргізген мотивациялық зерттеулерден шыққан қорытынды. Оның маңыздылығы өмір тәжірибесінде де, ғылым саласында да айқын байқалады. Хоторн Эффектінің мағынасы бойынша, бақыланушы өзінің бақыланып жатқанын білген кезде әрекет ниетін өзгерте бастайды екен. Яғни, мысалы жұмысшылардың жағдайын (жалақысын, тұрмысын, демалысын) жақсартқан күнде де жаңа жағдай шарты астында жұмысшылар бәрібір бұрынғы секілді жұмыс жасай беретіні байқалған. Ал, егер жағдай қалай болса да мейлі, егер жұмысшыларға белсенді назар аударылып, олардың өзін еркін басқаруына мүмкіндік берілсе, олардың әр қимылы көпшіліктің дүбірлі қолдауы ішінде өткізілсе, онда белсенді топ қалыптасуына ілесіп еңбек өнімділігі де күрт жоғарлайтын көрінеді.<br />

Яғни:<br />

* Әркімге жеткілікті құқық беру.

 

Қос фактор ілімі - кейде мотивациялық гигиена ілімі (Motivator-Hygiene Theory) деп те аталады. Оны АҚШ психологі Ф.Герцберг 1950 жылдары ортаға қойған. Аталған ілімі бойынша екі түрлі фактор болады, біреуі адамда мотивация пайда қылатын, яғн құлшындыратын фактор (intrinsic factors), ал енді біреуі адамда мотивация пайда қылмайтын, оны көбінесе гигиена факторы (hygiene factors). Осы қос фактор болмаса адам өз ниетінен ажырап қалады.

 

Маслоудың қажеттілік қабаты ілімінен өзгеше түрде Ф.Герцберг төмен қажеттіліктердің қанағаттануы сөзсіз түрде жоғары шабыттар тудырады деуге болмайды, қайта ары болғанда көңіл толмау жағдайын ғана бәсеңдетеді, бірақ жұмыста жоғары ерлік көрсетіп, өте жойқын мотивацияға ие болуға көп әсер ете қоймайды деп есептеген.

 

Табыс мотивациясы ілімі кейде ''үш түрлі қажеттілік ілімі'' деп те аталады. Оны АҚШ психологі Д.МакКлелланд өмірге әкелген.

 

Мотивация деңгейі осы үшеуінің көбейтіндісіне тең: <math> F = E*\left( \sum V*I \right)</math>

 

Әділдік ілімі АҚШ психологі Адамс 1965 жылы ортаға қойған мотивация ілім. Ол бойынша жұмысшының мотивациялану шамасы өзінің кіріс үшін жұмсаған белсенділігінің бағалану, қайтарылу деңгейіне қарата субъективті салыстыру санасына байланысты. Әділдік ілімі бойынша әр адамның төккен тері мен оның алған нәпақасы басқалардың төккен тері мен алған нәпақасына тең болуы керек. Сонда ол мотивацияланады.

 

(individual's outcomes = жекенің табысы, individual's own inputs = жекенің құлшынысы, relational partner's outcomes = әріптесінің табысы, relational partner's inputs = әріптесінің құлшынысы)

 

'''Ауысым ілімі''' ({{lang-en|Reversal theory}}) - АҚШ психологі Аптер (Michael J. Apter) 1982 жылы ұсынған [[мотивация]]лық теория. Аталған ілім бойынша адам әрекетінде қарама-қарсы екі мотивация өмір сүреді, әдетте сол екеуінің тек біреуі ғана қозғатылады. Нақты іске кіріскен кезде бір түрлі ниеттен екіншісіне секіру, бір түрлі мотивациядан оның қарсы жағындағы мотивацияға ауысу оп-оңай. Мысалы, кейде тауға шығу адамды рухтандырса, басқа кезде адамды алаңдатады. Кейде жылаған бала жанашырлықты оятса, кейде жүйкеңе тиеді.