'''Сүбедей''', '''Субэдей''', '''Субэтай баһадур'''(туған-өлген жылы белгісіз) – [[Шыңғыс хан|Шыңғыс ханның]]ның әскер басшысы. Моңғол тарихында ол «Дарабоз Сүбедей», «Батыр Сүбедей» деп аталады. Оның қыпшақ даласындағы лақап аты «аяғынан жаралы арыстан». [[1189 жылы [[уранхай]] уранхай тайпасынан шыққан қолбасшы [[Зәлмә|Зәлмәмен]] бірге Темучинге (Шыңғыс хан) келіп косылған. Ол Шыңғыс хан империясын құру жолындағы барлық шайқастарға қатысып. батылдығымен танылған. [[1206 жылы]] Шыңғыс хан Сүбедейді өз әскерінің сол қанатына жіберіп, ноян ([[мыңбасы]]) етіп тағайындады. [[1211-15 жылдары]] Цзин мемлекетіне қарсы соғысқа бастан-аяқ қатысты. Шүршіттермен бітім болып,елге оралғаннан кейін Шыңғыс хан Сүбедейді меркіттерге қарсы аттандырды. Бұл арта жолдан Жошы қолы қосылды. [[Ырғыз]], [[Жем]] өзендері бойында меркіт термен болған шайқаста Жошы - Сүбедей қолы жеңіске жетті. Осы жорық кезінде олар Хорезмшах Мұхаммедтің 60 мыңдык әскерімен шайқасып ұрысты тең аяқтады. [[1219-21 жылдары]][[Хорезм мемлекеті]]нмемлекетін жаулап алу жорығында ерекше көзгс түскен Жебе мен Сүбедейді Шыңғыс хан 30 мың қолмен [[Мұхаммед Хорезмшах]]тың соңынан жіберді. Хорезмшахтың өлгенін естіген олар Шыңғыс ханның келісімімен жорықты әрі қарай жалғастырып, [[Иран]] арқылы батысқа аттанды. Түркі-моңғол қолы Иран арқылы [[Кавказ|Кавказға]]ға өтіп, грузин патшасының 60 мыңдық қолын жеңді. Дербент асып, Кавказ даласына шықты. [[Алан]] ([[Осетин]])-қыпшақтардың біріккен қолына тап болған Сүбедей мен [[Жебе]] оларды жеке-жеке талқандады. Моңғолдармен соғыста жеңілген қыпшақтар орыс князьдерінен көмек сұрады. [[1223 жылы]] 31 мамырда әйгілі [[Қалқа]] өзені бойындағы шайқаста моңғолдардың 30 мыңдық қолы орыс князьдері мен қыпшақтардың 130 мыңдай қолын ойсырата жеңді. Қырымға[[Қырым]]ға басып кірген түрік-моңғолдар италия көпестері билейтін Судак қаласын талқандап, Еділ [[Бұлғария|БұлғариясыменЕділ Бұлғариясы]]мен соғыса отырып, 1224 жылы Шыңғыс хан ордасына қайтып оралды. [[1225 жылы]] Шыңғыс ханның басшылығымен [[ТанғұтТаңғұт]] жорығына аттанды. Осы жорық кезінде алған жарақаттан қайтыс болды (1227) Шыңғыс ханның табытын Моңғолияға жеткізген төтенше әскери топты Сүбедей басқарды. [[1229 жылы]] [[Үгедей хан]] хан тағына отырғанда Сүбедей оның әскерінің бас қолбасшысы болып тағайындалды. [[1233 жылы]] Төлемен бірге [[Цзин]] елін бағындыру жорығына қатысты. [[1234 жылы]] ұлы хан Үгедейдің тапсырмасымен [[Бату хан]] бастаған батыс жорығына қатысып, ханның бас кеңесшісі ретінде [[Шығыс Еуропа]]ны жаулап алуға қолбасшылығымен көзге түсті. 1246 жылы Қарақорымда [[Күшік хан|Күшік]]ті (Гуюк) хан көтерген ұлы кұрылтайға қатысты. Юань мемлекеті тұсында Сүбедейдің империяға сіңірген еңбегі ескеріліп, [[1410 жылы]] оған [[Хэван]] атағы берілді. Сүбедей өз өмірінде 200-ден аса елеулі шайқастарға қатысқан.<ref>А 31 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х</ref>
