Анаксимандр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Греция → Грекия using AWB
1-жол:
[[Сурет:Anaximander.jpg|right|150px]]
'''Анаксимандр''' (Ἀναξίμανδρος,б.з.д.610-546жж.) - Иония мемлекетінің (Қазіргі Түркия жерінде) Милет қаласынан шыққан ежелгі грек философы, еуропалық мәдениеттегі тұңғыш жаратылыстану ғалымы, Грекияда тұңыш жершары картасын сызушы. Сократқа дейінгі ғарыштық философияның (космоцентризм) әйгілі өкілі. Praxiades-тің баласы, 42 кезекті олимпияда кезінде туылып, 58 кезекті олипияда кезінде қайтыс болған. Анаксимандр [[Фалес]]тің шәкірті, ал Фалес өз заманында жеті әулиенің бірі деп құрметтелген тұңғыш еуропалық ойшыл есептеледі. Анаксимандр шәкірттері әйгілі [[Анаксимен]] болды. Кейбір деректерге қарағанда Пифагор да Анаксимандрдың шәкірті есептеледі. Ол "Табиғат жөнінде" атты грек тарихындағы түңғыш ғылыми шығарма жазған деген дерек бар, аталған шығармадан кейбір тамтықтары ғана бүгінге жеткен. Ол өз өмірінде Милет қаласының бір отар елін басқарған деген де дерек бар.
'''Анаксимандр''' (Милеттік) (б.з.д. 40 ж.ж.) - ежелгі грек материалист-философы, стихиялық диалектик, Фалестің шәкірті. [[Грекия]]дағы "Табиғат туралы" атты түңғыш ғылыми шығарманың авторы, бұл шығарма бізге жеткен жоқ. Анаксимандр нәрсе атаулының бастапқы негізі — "архе" ("негіз", "принцип") ұғымын енгізді және апейронды осы бастапқы негіз деп есептеді. Апейронды ыстық пен суықтың қарама-қарсылығы туады; олардың күресі [[космос]]ты дүниеге әкеледі; ыстық от ретінде көрініс табады, суық аспан мен жерге айналады. Ол материяның сақталу және айналу заңын тұңғыш рет тұжырымдады. Анаксимандрдың космологиялық теориясы бойынша жазық цилиндр формасындағы жер ғаламның ортасында тұр. Жер төңірегінде аспанның үш сақинасы: күн, ай және жұлдыз сақиналары айналып жүреді. Анаксимандр [[тарих]]та тұңғыш рет [[эволюция]] идеясын ұсынды: адам — басқа да тіршілік иелері сияқты балықтан шыққан.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>
 
Анаксимандр ең алдымен көп түрлі дүние өмір сүретіні туралы айтты. Яғни, дүние көп түрлі, біздің өмір сүріп отырғанымыз соның бірі ғана деп түсіндірді. Бұл плюрализмдік пікір ғарыштың ұланқайырлығы мен алуандылығына қаратылса керек.
 
Сондай-ақ Анаксимандр айды үлкен бір тас деп есептеп, ай өзінен жарық шығармайды, оның жарығы күнге шағылысудан пайда болады деп есептеді.
 
Анаксимандрдың ≤''Табиғат туралы''≥ кітабынан бірнеше ауыз сөз бізге жеткен. Бұл туралы М.Хайдеггер "Анаксимандр нақылы" делінетін арнаулы мақала жазған. Аталған сөздің бірнеше түрлі аудармасы кездеседі. Ең жалпылық мағынадағысы:
"Дүние неден пайда болса, ақыр-соңы соған қайтады, бұл жазмыш. Өйткені, ғалам уақыт тәртібіне орай өмір сүреді, өзара әділетсіздігін жазамен толықтырады".
 
Фалес тұңғыш рет дүние дегеніміз біртұтас, оның бір бастауы бар деп, есептеп, бұл бастауды Су дегені белгілі. Бірақ ол су қалай дүниені қалыптастыратыны туралы айтпаған, немесе айтса да бізге жетпеген. Ал, Анаксимандр дүниенің басталуын айтып қана қоймай, оның қалай ғарышты қалыптастырғаны туралы өзіндік қиынды уәж келітрген. Әсіресе ол ұстазы Фалес секілді нақты зат (су, ауа деп атамай, біршама дерексіз "шексіздік" ұғымын қолдануына қарап онда философиялық біртұтас логикалық ойлау болғанын байқаймыз. Шексіздік мәлім нәрсе емес, әрбір нәрсенің мәлім бір ортақтығын көрсетуі де мүмкін, демек бұл философиялық абстракцияның басталуы болды.
 
Анаксимандр өмір сүруші нәрсенің бастапқы негізі — "архе" ("Түпнегіз", "Түпнұсқа", "Тұқиян") ұғымын енгізді және Апейронды (apeiron - шексіздік, ἄπειρον) осы бастапқы түпнегіз деп есептеді. Апейронды ыстық пен суықтың қарама-қарсылығы туады; олардың күресі [[космос]]ты дүниеге әкеледі; ыстық от ретінде көрініс табады, суық аспан мен жерге айналады. Апейронда басталу жоқ, ақырласу да жоқ, барлық нәрсе содан пайда болады, соған қайтады. қайту деген жоғалу емес ыдырап апейронға қайту, пайда болу деген жоқтан бар болу емес, бірігіп, апейроннан мәлім нәрсеге айналу. Ол материяның сақталу және айналу заңын тұңғыш рет тұжырымдады. Анаксимандрдың космологиялық теориясы бойынша сүйір дискі формасында жер ғаламның ортасында салбырап тұр. Жер төңірегінде аспанның үш сақинасы: күн, ай және жұлдыз сақиналары айналып жүреді. Анаксимандр [[тарих]]та тұңғыш рет [[эволюция]] ілімін ұсынды: адам — басқа да тіршілік иелері сияқты балықтан өзгеріп келген. <ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref> Тіршілік алғашында суда өмір сүрген, біртіндеп жағалауға шығып, біртіндеп құрылыққа бейімделген деген идеяның артында тіршілік түрлері бір күнде осындай бола қалған жоқ, олар ортаға қарай баяу өзгеріп отырған деген эвалюция ілімі жатыр. Ол адам баласы кішкене кезінде өте әлжуаз, орнынан тұра алмайды, егер алғашқы адам бар деп есептесек, ендеше ол бала кезінде өліп қалар еді, демек, адам бір күнде адам болмаған, ол ұзақ заман балық секілді суда жүзіп жүрді, біртіндеп құрылыққа шыққан дегенді ұстанады. Адам баласының суға қатысына қарата қазіргі замандық мына екі ғылыми дәлелді келітре кетсек қате болмас: 1. Адам баласын 1-4 айлық эмбрион кезінде оның желбезегі болады, тек кейін біртіндеп жоғалып кетеді екен. 2. Жаңа туыла қалған бала суда жүзуді тума біледі екен. Бұл мәселеге адамның тума қабілеті туралы зерттеулер болашақта дұрыс жауап беретін болар.
 
==Дереккөздер==
<references/>