|
'''Әбілхайыр Ордасы''' — [[15 ғ.]] алғашқы ширегінде [[Қазақстан|Қазақстанның]] солтүстік-батыс және орталық аймағында пайда болған.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref>
[[Қазақстан|Қазақстанның]]ның орталық, батыс және солтүстік-батыс бетінде бірнеше тәуелсіз феодалдық иеліктер құрылып, олардың арасында билік үшін [[күрес]] толассыз жүрді. [[Ноғай Ордасы]] мен Әбілхайыр хандығының пайда болуына әкелді.
Осындай жағдайда [[Жошы]] әулетіндегі [[Шайбан|Шайбанның]] ұрпағы [[Дәулет Шайх-оғлан|Дәулет Шайхтың]] баласы [[Әбілхайыр]] саяси өмір сахнасына шықты. Орталық және Солтүстік Қазақстан тайпаларын билеп отырған топтардың қолдауымен ол [[1428]] ж. [[Тура]] өңірінде ([[Батыс Сібір]]) хан болып жарияланды.
Оның хандығының құрамына [[Қият]], [[Маңғыт]], [[Шынбай]], [[Найман]], [[Қарлұқ]], [[Үйсін]] т.б. тайпалар кірді.
Шығыс [[Дешті-Қыпшақ]]тың феодалдық бытыраңқы жерлерін біріктірген «көшпелі өзбектер мемлекетінің» яғни Әбілхайыр хандығының [[Қазақстан]] тарихында елеулі орны бар. Оның иелігі [[Ноғай Ордасы]]ның шығыс бетін, батыста [[Жайық]], шығыста [[Балқаш]] жерлеріне дейінгі, оңтүстікте [[Арал теңізі]] мен [[Сырдария|Сырдың]] төменгі ағысына, солтүстікте [[Тобыл (өзен)|Тобыл]] мен [[Ертіс]] орта ағыстарына дейінгі жерлерді қамтыды.
[[Әбілхайыр]] басқарған 40 жылдай уақыт ішінде елдің саяси жағдайында тұрақтылық пен тыныштық болмады. Оның қолынан билікті алу үшін күрескен әр түрлі топтармен күрес жүргізуге тура келді. [[Жошы]] әулетінің оның ішінде [[Орда Ежен хан]], [[Орыс хан|Орыс ханның]] ұрпақтары [[Әз-Жәнібек хан|Жәнібек]], [[Керей хан|Керей]] Әбілхайырға үнемі қарсы шығып отырды. [[1446]] ж. оған қарсы болып жүрген күшті шонжарлардың бірі [[Мұстафа хан|Мұстафа ханның]]ның әскерлерін талқандады. Сол жылы Әбілхайыр хан [[Сырдария]] мен [[Қаратау]] бауырындағы [[Созақ]], [[Сығанақ]], [[Аққорған]], [[Үзкент]] қалаларын басып алып, Сығанақты өз хандығының астанасына айналдырды.
[[1450 жж.]] Әбілхайыр [[Мәуереннахр|Мәуранахрдағы Мәуранахр]]дағы [[Әмір Темір|Темір]] ұрпақтарының ішкі тартысына араласып, [[Самарқан]] пен [[Бұқар|БұқарғаБұқара]]ға жорық жасайды.
[[1456]]—[[1457|57]] жж. [[ойраттар|ойраттармен]]мен болған шайқастарда жеңіліске ұшыраған Әбілхайыр елдің бірлігін қамтамасыз ете алмады.
Оған наразы [[Керей хан|Керей]] мен [[Әз-Жәнібек хан|Жәнібек]] сұлтандар бастаған халықтың бір бөлігі [[Моғолстан]] жеріне қоныс аударып, [[Шу]] мен Қозыбасы ([[Талас]]) өзендерінің бойына орнықты.
[[1468]] ж. Әбілхайыр көп жорықтарының бірінде қайтыс болып, «Көшпелі өзбектер мемлекеті» ыдырап кетті.<ref>Қ19 Қазақстан тарихы: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә. Төлеубаев, Ж. Қасымбаев, М. Қойгелдиев, т.б. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. — 232 бет, суретті. ISBN 9965-33-633-4</ref>
==Дереккөздер==
| 