Мұхаммед Шайбани: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Әбу-л-фатһ Мухаммад''', кейінгі ғасырларда '''Шайбани хан''' деген атпен белгілі (өмір сүрген жылдары — шамамен [[1451]] — [[1510]]), [[өзбектер]]дің [[хан]]ы (1500-10 жылдары). Ол түрлі өзбек тайпаларының басын біріктіріп, олардың [[МауараннахрМауреннахр]]да үстемдікке қол жеткізулеріне себепші болды. Ол [[Шыңғыс хан]]ның немересі [[Шайбан]]нанШайбаннан өрбіген [http://www.britannica.com/ebc/article-73654 ұрпағы] болатын, сондықтан ол [[Темір әулеті]]н билікті заңсыз тартып алған әулет деп қарастырды.

Өзінің атасы [[Әбілхайыр хан]]ның саясатын жалғастыра отырып, 1500 жылы [[Темір әулеті]]н биліктен тайдырып, өздерінің астанасы [[Самарқан]]дан қуып шығып болған болатын. Ақсақ Темірдің ұрпағы, [[Моғол империясы]]ныңимпериясының негізін қалаушы [[Бабыр]]ға қарсы бірнеше рет жеңімпаз жорық ұйымдастырды. [[1505]] жылы ол [[Самарқан]]ды қайта басып алып, [[1507]] жылы Темір әулетінің оңтүстік астанасы [[ҒератГерат]]ты да қолға түсірді. Шайбани [[1506]] жылы [[БұқарБұхар]]ды да басып алып, [[Шайбани империясы]]ныңимпериясының негізін қалады. 1508-09 жылдары ол солтүстіктегі жерлерге көп рет басып кіріп, [[Қазақ хандығы]]ның жерлерін шапты. Алайда ол 1510 жылы [[Қасым хан]] бастаған [[қазақтар]]дың қалың қолынан ойсырай жеңілді.

[[Парсыстан]]ныңПарсыстанның [[Сафауи әулеті]]ненәулетінен шыққан шахы [[І-ші Ысмайыл]] Шайбанидің күшеюінен қауіптеніп, өзбектерге шабуыл жасады. [[1510]] жылғы [[Мары шайқасы]]ндашайқасында Мұхаммед Шайбанидің әскері жеңіліп, оның өзі қашпақ болғанда қаза тапты. Ысмайыл Мұхаммедтің денесін бөлшектеп, түрлі жерлерге жөнелтіп жіберді де, оның бассүйегін алтынмен қаптатып, шарап ішетін ыдыс жасатып алды.

Шайбанидің қаза тапқан кезінде өзбектер бүкіл [[Мауараннахр]]дыМауараннахрды, яғни [[Әмудария]] мен [[Сырдария]] өзендерінің аралығын иемденіп отырған еді. Самарқандты Бабырдан тартып алғаннан кейін Шайбани Бабырдың қарындасы Ханзада Бегімге үйленді. Осы некеге келісім бергені үшін Бабурға Самарқандтан кетуге рұқсат берілді. Шайбанидің опат болғанынан кейін І-ші Ысмайыл Ханзада Бегімге және оның ұлына азаттық сыйлап, Бабурдың өтінішімен оларды оның қасына жіберді. Осы себеппен Шайбанидің тағын оның өз ұлы емес, аталас туыстары иемденді. Олардың ұрпақтары Бұқарды 1598 жылға дейін, ал [[Хорезм]]ді (ол кейінірек [[Хиуа]] деп атала бастады) 1687 жылға дейін биледі.

Абай өзінің «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» атты еңбегінде: «... Жошының Сибан, яки Шибан деген баласының тұқымынан бір белгілі Шайбақ деген хан шығып, Әмір Темір тұқымынан Һират, Бұхар, Самарқан шәһарларын тартып алып жүргенде,... біздің қазақ біз өзбек жұртымен аталас едік және де Шыңғыс хан тірі күнінде бізді Жошыға тапсырып еді, «сарт-садағам, өзбек-өз ағам»деп, Шайбаққа қарап кетіпті» деген дерек келтіреді. ШАЙМЕРДЕНОВ Сафуан (1922 ж. т.) - жазушы, драматург. Қазақстанның халық жазушысы. «Мінез», «Мезгіл», «Таныс көрші», «Қарғаш», «Өмір нұры»т. б. әңгіме, повесть жинақтары, «Болашаққа жол», «Инеш» романдары оқырман қауымға жақсы таныс. «Дөкей келе жатыр», «Өкіл әке» пьесалары театр сахналарында қойылып келеді. Жазушы «Аударма принципі неде» деген мақаласында (Қазақ әдебиеті, 1983, 15 көкек) Абай шығармаларын орыс тіліне аударудағы кемшіліктерді сөз етті. «Ағалардың алақаны» повестер, әңгімелер мен эсселер жинағы үшін Қазақстан Республикасының Абай атынд. Мемл. сыйл. берілген.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>