Мұстафа Кемал Ататүрік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Мұстафа КемалКәмәл''' - жаңа қызметке тағайындалған кезде османлы әскері үздіксіз алға басып келе жатқан генерал [[Товмас Назарбекян]]ның басшылығындағы орыс әскерімен, [[Андраник Торос Озанян]]ның басшылығындағы армян еріктілері қосынымен және армян қарулы азаматтарынан құралған әскери топтармен бетпе-бет тұрған болатын. [[Ван]] қарсылығынан кейін [[Арам Манукян]]ның басшылығымен [[Армения]]ның уақытша үкіметі құрылды[4]. Армян үкіметінің билігі Ван көлінің жағасында алғашқы пайда болған кезінен біраз кеңіген болатын.[5] [[Бітліс шайқасы]] мен Мұш шайқасы да басталып кеткен еді. Кемал келген кезде бей-берекет жағдайдың қалыптасқанын көрді. Жылдың ең жайлы кезеңдерінде де ондағы ауа райы қатал болатын.[6] Байланыс және әскерді қамтамасыз ету жолдары бас көтерушілердің шабуылдарына ұшырап жатты. Жүздеген мың босқындар, олардың көпшілігі армян қосындарымен жауласқан күрдтер, алға басып келе жатқан орыс әскерлерінен бас сауғалап босып келе жатқан еді.[7] Мұстафа Кәмәлдің алдында тұрған басты мақсат — өз басшылығындағы әскердің дұрыс қызмет атқаруы үшін осы бей-берекет босып келе жатқан жұрттың арасында тәртіп орнат, олардың көріп жүрген азаптарын азайту болды. Орыс әскерлерінің жойқын шабуылы АнатолияныңАнадолының Ерзурум, Бітліс және Мұш қалаларына келіп жетті. Тамыздың 7-сінде Мұстафа КемалКәмәл топтарын орналастырып, қарсы шабуыл бастап жіберді.[8] Ол өзінің бұрынырақ жеңіліске ұшырап, қатты жүнжіген әскерінің рухын көтере білді. Соның арқасында небәрі бес күннің ішінде оның дивизияларының екеуі зор стратегиялық маңызға ие Бітліс және Мұш қалаларын қолға түсіріп, Ресей қолбасшылығының жоспарларын шатастырып жіберді.[9] Емиль Ленгиел бұл туралы былай деп жазды: «Ол қайтадан егер дұрыс басшылық жасалса түріктің ержүрек жауынгер бола алатынын көрсетіп, түріктердің өздері «КемелКәмәл» есімді қолбасшыларының ерекше дарынды қолбасшылығына таңырқай назар аударды».[8]

Алайда майданның басқа бөліктерінде қолбасшылық еткен Іззет паша осы табысты қарсы шұабуылға дұрыс үлес қоса алмады. Қыркүйек айында Мұстафа КемалКәмәл орыс әскерінің және армян еріктілер қосындарының шабуылынан Мұш қаласын тастап кері шегінуге мәжбүр болды. Бірнеше рет жеңіліс көрсе де Мұстафа КемалКәмәл бір рет табысқа жетті.[9] Оның басты стратегиялық мақсаты — қарсыластың әскерін таулы аймақтан шығармай ұстау болды. Оның қол жеткізген табыстары оның сол жылы «Имтияз орденінің алтын семсері» медалімен марапатталуы арқылы бағасын алды.

[[Сурет:Caucasus-1917-Mustafa-HQ.png|thumb|200px|Мұстафа КемалКәмәл Диярбақырда тұрақтап, 2-ші армияның 16-шы корпусына басшылық ете бастады.]]

Галлиполи шайқасынан кейін Мұстафа КемалКәмәл алдымен [[Едірне]]де [[1916]] жылғы [[қаңтардың 14]]-ні дейін қызмет атқарды. Содан соң ол [[Кавказ жорығы]]на жіберілді. [[Сәуірдің 1]]-інде ол [[бригада генералы]] әскери лауазымына ие болды. Тарихшылардың көбі оның әскери лауазымының өсуіне [[Енвер паша]] әдейі кедергі келтіріп отырды деп ойлайды.

[[Сурет:Ataturk-1916-Diyarbakir.JPG|thumb|left|Мұстафа КемалКәмәл Кавказ жорығында]]

Мұстафа КемалКәмәл жаңа қызметке тағайындалған кезде османлы әскері үздіксіз алға басып келе жатқан генерал [[Назарбекян,Товмас|Товмас Назарбекянның]] басшылығындағы орыс әскерімен, [[Озанян, Андраник Торос|Андраник Торос Озанянның]] басшылығындағы [[армян еріктілері қосыны]]мен және армян қарулы азаматтарынан құралған әскери топтармен бетпе-бет тұрған болатын. [[Ван қарсылығы]]нан кейін [[Манукян, Арам|Арам Манукянның]] басшылығымен [[Армения]]ның [[уақытша үкіметі]] құрылды<ref>{{cite web |url=http://www.worldstatesmen.org/Turkey.html#Western |title= ^{<small>Section:</small>}Western Armenia|accessdate= 2007-08-26}}</ref>. Армян үкіметінің билігі [[Ван көлі]]нің жағасында алғашқы пайда болған кезінен біраз кеңіген болатын.<ref>{{cite web |url=http://www.worldstatesmen.org/Georgia.html#Transcaucasian |title= ^{<small>Section:</small>}Transcaucasia|accessdate=2007-08-26}}</ref> [[Бітліс шайқасы]] мен [[Мұш шайқасы]] да басталып кеткен еді. КемалМұстафа Кәмәл келген кезде бей-берекет жағдайдың қалыптасқанын көрді. Жылдың ең жайлы кезеңдерінде де ондағы ауа райы қатал болатын.<ref>Mango, ''Atatürk'', 160</ref> Байланыс және әскерді қамтамасыз ету жолдары бас көтерушілердің шабуылдарына ұшырап жатты. Жүздеген мың босқындар, олардың көпшілігі армян қосындарымен жауласқан [[күрдтер]], алға басып келе жатқан орыс әскерлерінен бас сауғалап босып келе жатқан еді.<ref>Mango, ''Atatürk'', 161</ref> Мұстафа КемалдіңКәмәлдің алдында тұрған басты мақсат — өз басшылығындағы әскердің дұрыс қызмет атқаруы үшін осы бей-берекет босып келе жатқан жұрттың арасында тәртіп орнат, олардың көріп жүрген азаптарын азайту болды.

Орыс әскерлерінің жойқын шабуылы Анатолияның [[Ерзурум]], [[Бітліс]] және [[Мұш]] қалаларына келіп жетті. [[Тамыздың 7]]-сінде Мұстафа КемалКәмәл топтарын орналастырып, қарсы шабуыл бастап жіберді.<ref name=lengyel68>Lengyel, ''They called him Atatürk'', 68</ref> Ол өзінің бұрынырақ жеңіліске ұшырап, қатты жүнжіген әскерінің рухын көтере білді. Соның арқасында небәрі бес күннің ішінде оның дивизияларының екеуі зор стратегиялық маңызға ие [[Бітліс]] және [[Мұш]] қалаларын қолға түсіріп, Ресей қолбасшылығының жоспарларын шатастырып жіберді.<ref name=kinross100> Kinross, ''Atatürk: The Rebirth of a Nation'', 100</ref> Емиль Ленгиель бұл туралы былай деп жазды: «Ол қайтадан егер дұрыс басшылық жасалса түріктің ержүрек жауынгер бола алатынын көрсетіп, түріктердің өздері «КемелКәмәл» есімді қолбасшыларының ерекше дарынды қолбасшылығына таңырқай назар аударды».<ref name=lengyel68/>

Алайда майданның басқа бөліктерінде қолбасшылық еткен Іззет паша осы табысты қарсы шұабуылға дұрыс үлес қоса алмады. Қыркүйек айында Мұстафа КемалКәмәл орыс әскерінің және армян еріктілер қосындарының шабуылынан Мұш қаласын тастап кері шегінуге мәжбүр болды. Бірнеше рет жеңіліс көрсе де Мұстафа Кемал бір рет табысқа жетті.<ref name=kinross100/> Оның басты стратегиялық мақсаты — қарсыластың әскерін таулы аймақтан шығармай ұстау болды. Оның қол жеткізген табыстары оның сол жылы «Имтияз орденінің алтын семсері» медалімен марапатталуы арқылы бағасын алды.

[[1917]] жылғы [[наурыздың 7]]-сінде Мұстафа КемалКәмәл 16-шы корпустың қолбасшылығынан шеттетіліп, бүкіл 2-ші армияның қолбасшысы болып тағайындалды. Сол екі арада [[1917 жылғы Қазан төңкерісі]] басталып, Ресей әскері бытырап кетті.<ref name=lengyel68/> Мұстафа Кемал сол кезде басқа жаққа тағайындалып, ол аймақты тастап кеткен болатын.