Карл Ясперс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: 1998 ISBN → 1998 жыл. ISBN using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Infobox Biography
[[File:Karl Jaspers-BA.jpg|thumb|Alt=A.|Ясперс Карл]]
| subject_name = Ясперс Карл
| image_name = Karl Jaspers-BA.jpg
| image_size = 180px
| image_caption =
| nationality = [[неміс]]
| date_of_birth = 23.02.1883
| place_of_birth = [[Олденбург]]
| date_of_death = 26.02.1969
| place_of_death = [[Базель]]
| occupation = [[психиатр]],[[философ]],[[экзистенциалист]]
| spouse =
}}
 
 
'''Ясперс Карл''' (23.2.1883 жылы, [[Олденбург]], – 26.2.[[1969]] жылы, [[Базель]]) – [[неміс]] [[экзистенционал|экзистенциалист]] [[философ]]ы. Өз қызметін [[психиатр]] ретінде бастаған. Ясперстің [[экзистенционал]]дық ойлау стилі жалпы батыс [[зистенционализм]]іне ортақ адам өмірінің пәнилігімен байланысты туындайтын этикалық және социологиялық ой - қорытындыларынан көрінеді. Ясперс түсінігінше адам өзінің бұл дүниеде мәңгі еместігін ұмытпай, түйсінуі оның [[мінез]] - [[құлқын]], [[әрекет]]ін, [[арман]]ын және [[мораль]]дық, [[құқық]]тық, [[эстетика]]лық құндылықтарын анықтайды. Шексіз, [[транцедент]]ті болмысқа адам санасы тек әдеттен тыс халде ([[медитация]]) шыға алады. [[Психопатология]] құбылыстардан Ясперс жеке адамның құлдырау бейнесін ғана емес, қайта адамның өз даралығын ширыға іздестіруін көреді. Осы жанға батарлық ізденістерді нағыз [[философия]]ға салынудың ұйтқысы деп санаған Ясперс мынадай тұжырымға келді: дүниенің кез келген [[рационал]]ды көрінісін ешқашан ақырына дейін ұғынылмайтын жан құлшыныстарын [[рационализациал]]ау деп қарауға болады. Ясперс пікірінше, болмыстың шын мағынасы аса терең күйзелістер ([[ауру]], [[өлім]], [[күнә]]сін сезіну, т.б.) кезеңінде ашылады. Ясперстің жалпы адамзаттың уақыт пен кеңістіктегі түсіністігіне сенімі “уақыт ұйтқысы” ([[Axenzeіt]]) – тарихтың [[әмбебап]] мәнісі жайлы теориясына себеп болды.<ref>1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1</ref>
==Шығармашылығы==
'''Карл Ясперстің''' (1883—1969) шығармашылығын төрт кезеңін бөліп көрсетуге болады.
 
1. Психиатрия кезеңі (1913). Оның бұл кезендегі негізгі шығармасы — Жалпы психопатология. Ясперс кітаптің психикалық құбылыстардың жіктемесін жасайды. Психологиялық түсінуге байланысты ол еркіндік турлы көп пайымдайды.
 
2. Экзистенцализм философиясы кезеңі(1919—1937).
 
*Көзқарастар психологиясы (1919). Көп жағынан Жалпы психопатологияны әлі де болса еске салғанымен, ол экзистенциализм бойынша бірінші кітап болып саналады. Онда келісімге келуден бас тарту мен бозбалалық қызбалық көп. Ақиқатгың өлшемін қалай табу керек? Ясперс көмекті мүмкін боларлық барлық көзқарастардан іздейді. Бірақ оның өзіндік ұстанымы ол кезде толық қалыптасып болмаған еді.
 
*Философия (1932). Мұнда, ақыр соңында, экзистенциализм жұйесі дұниеге келді. Бұл кітап — таза экзиетен- циалдық философиялық пайымдаудың ешкім жетпеген (Ясперстің өзі де) ұлгісі. Онда ақыл-ойдьщ рационалдау қабілеті интуитивтік экзистенциалдық уайым кешуге қаншалықты мұмкін болғанша жақындатылады. Ясперс өз зертгеулерінің объекгісіне айналдырған нөрселер — жанның жалпы күй-жағдайлары: шекаралық жағдайлар, трансценденция, жеткізілмейтіндік және коммуникация, нағыздық.
 
Мұнымен қатар, философ үнемі қайталайды: адамның еркіндігі, адамның өз трансценденциясына (шекген тыс жатқан, белгісіз мақсатқа) қалай қарайтындығы, ақырында, оның шешімді қалай қабылдайтындығы — осының бәрі ақыр соңында құпия болып табылады. Және де, өмір сүретін біз емес, біздің бойымызда біздің виталдығымыз, өмірлік күшіміз өмір сүреді.
 
3. Нацизм жылдары (1937—1945). Бұл, сол дәуір адамдарының басым көпшілігінің өміріндегі сияқты, оның өміріндегі ауыр оқиғалар кезеңі. Осы кезде Ясперс күнделік жүргізіп отырды, оның мазмұны жартылай эмирацияның мүмкіндігі туралы, жартылай — өзін өзі өлтіру туралы пайымдауларды бейнелейді. Мәтінге қарағанда, оны бәрінен көбірек мазалайтын сұрақ — өзін өзі өлтіру күнә ма?
 
4. Соңгы кезең (1945 жылдан кейін). Ясперстің шығармашылығы соғыстан кейін екі бағытта жүрді. Біріншіден, ол өзінің экзистенциализмін реттеді. Оның нәтижесі — екі томнан тұратын, өте ауқымды Философиялық логика. Бұл еңбек негізінен категориялар табиғаты, ақыл-ойдың мәні, еркіндік дегеніміз не, адамның өмір сүруін философиялық тұрғыдан қалай дұрыс түсіндіру керек және тағы басқа сұрақтарға арналған. Екінші бағыт — көпшілікке белгілі Тарихтьщ бастаулары және мақсаты, мәтіні жеңілдетілген Философияға кіріспе сияқты саяси, тарихи шығармалар. Бұл еңбекгердің басым көпшілігінен діннің ықпалы жақсы байқалады, ал көбі, мысалы, Сенім философиясы, дінді философиялық пайымдауға тікелей арналған.
==Сілтемелер==
* [[Олденбург]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Карл_Ясперс» бетінен алынған