Унитарлы мемлекет: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: “Қазақ Энциклопедиясы”, II-том → «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ using AWB |
|||
3-жол:
'''Біртұтас мемлекет''', '''унитарлық мемлекет''' — мемлекеттік немесе ұлттық-мемлекеттік құрылыстың бір түрі. Оның территориясы әкімшілік-аумақтық бөліктерге (аймақтарға, облыстарға, округтерге, аудандарға, департаменттерге және т.б.) бөлінеді.
<ref name = "source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref>
Унитарлы мемлекет - бұл ұлттық-мемлекет құрылысының түрі, әкімшілік-территориялық бірлікке негізделген. Унитарлы мемлекет көпұлтты және бір ұлтты болуы мүмкін. <ref>http://bibliotekar.ru/teoria-gosudarstva-i-prava-3/5.htm</ref>
Жалпы Платон, Макиавелли, Гоббс, Гегель, Ортега-и-Гассет және т.б. танымал саяси мәселелер мен мемлекеттік құрылысқа қатысты сұрақтарды зерттеуші ғалымдардың ойларына сүйене отырып, үнитарлы мемлекеттің тұрақты қалыптасып тұруна әсер ететін келесі себептерін ақындауға болады:
1. тұрғындардың бір тектілігі немесе мәдени-тарихи негізі бір ұлттың басымдылығы, оның ішінде:
- бір тілді болуы;
- тарихтың бір негізі болуы;
- діннің бір түрлігігі;
- мәдениеттің бір тектілігі.
2. Сыртқы күштерге тұрғындардың бірігу қауқары мен жұмыла қарсы тұру қабілеті.
3. Біртекті күшті унитарлы мемлекеттің ыңғайлығына басқарудың және экономикалық қызметтері жатады.
Сонымен қатар:
- бір территория аумағындағы еңбек бөлінісі;
- ресурстардың біріңғай барлығына тең болуы;
- біріңғай салық ауыртпашылығы;
- бір ақша айналымы;
- біріңғай заң жүйесі;
- біріңғай табыс бөлінісі.
Ал, унитарлы мемлекеттің тұрғақсыздығына, дамуына кері әсер ететін келесі себептерді келтіруге болады:
1. Тарихи, мәдени, тілдік, діни, менталитеттік әртүрлілік;
2. Әкімшілік бөліністердегі экономикалық жағдайдың тең болмауы;
3. Кезінде мемлекеттен күштеп тартып алынған жерлердің болуы, ондағы ирреденталық тұрғындардың жағдайы;
4. Тұрғындардың өмір сапасына көңілдері толмауы;
5. Тұрғындардың саяси мәдениетінің төмендігі немесе тұрғындардың саяси мүддесінің саясаттан сырт қалуы.<ref>http://lawtoday.ru/razdel/biblo/pravoved/DOC_016.php</ref>
Федерация пішімінен айырмашылығы: бір конституциясы, бір жоғары өкілеттік органы, бір үкіметі, т.б. болады, бұл оның бүкіл ел территориясына орталық билік ықпалын күшейту үшін қолайлы ұйымдық-құқықтық алғышарттар жасайды.Территориясы федеративтік бірліктерге бөлінбейтін мемлекеттік құрылыстың тұрі. Біртұтас мемлекеттің құрамында жекелеген, тіпті дербес мемлекет атрибуттарын иеленетін (мысалы, біртұтас [[Украина]]дағы [[Қырым Республикасы]]) автономды ұлттық — мемлекеттік құрылымдар болуы мүмкін. Әкімшілік территория бірлік статусын иеленуші біртұтас мемлекеттің құрамдас бөліктері орталық органдар қабылдайтын заңдардың негізінде басқарылады, олардың жер аумағы жергілікті органдар мен тұрғындардың келісімінсіз жалпы мемлекет заңның күшімен өзгертілуі мүмкін. Біртұтас мемлекеттің орталықсыздандырылған және орталықтандырылған түрлері болады. Оның біріншісіне аймақтық басқару органдары орталық билік органдарына тәуелсіз түрде құрылатын әрі олардың арасындағы заңи қарым-қатынастар орталыққа бағыныштылық принципінсіз жүзеге асатын мемлекеттер (мысалы, [[Ұлыбритания]], [[Жаңа Зеландия]], [[Жапония]], [[Испания]], [[Италия]]) жатады. Ал екіншісіне аймақтық органдардың орталыққа бағыныштылығы орталық тағайындайтын лауазымды басшылар арқылы жүзеге асатын Біртұтас мемлекеттер (мысалы, [[Нидерландтар]], [[Қазақстан]], [[Өзбекстан]]) жатады. ҚР-ның Конституциясында “Қазақстан Республикасы — президенттік басқару пішіміндегі біртұтас мемлекет” делінген (2-бап). Мемл. орталық билік ел территориясының тұтастығын, қол сұғылмаушылығын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді. Мемлекеттің әкімшілік-территория құрылысы, астананың орналасатын жері мен статусы заңмен белгіленеді.
| |||