Көсемше

Үлгі:Қорық аймақ‎ Көсемше  – етістіктің ерекше түрі. Ол негізгі қимылды білдіретін немесе қимыл, іс-әрекеттің өзін емес, әр түрлі сипатын, амал-тәсілін, себебін, мезгілін, мақсатын білдіріп, екі түрлі мәнде (бірде – етістік мәнінде, енді бірде – үстеу мәнінде) жұмсалады. К. жұрнақтары шақтық мағына білдіреді: 1) -а, -е, -й арқылы ауыспалы осы шақ жасалады. Мыс., жауады, оқиды, сөйлейді; 2) -ып, -іп, -п арқылы өткен шақ К. жасалады. Мыс., барып, айтып, қарап; 3) -ғалы, -гелі, -қалы, -келі – мақсатты келер шақ жұрнағы. Мыс., барғалы жүр, келгелі тұр. К. жіктеліп келіп немесе күрделі етістіктің негізгі тұлғасы ретінде қолданылып, ал көмекші етістік жіктеліп келіп, сөйлемнің баяндауышы болады. Мыс., жазады, жазыпты, жаза бер, жазып отыр, жазғалы жүр. Қимылдың, іс-әрекеттің амалын, жай-күйін, мақсатын, себебін, мезгілін білдіріп, пысықтауыш қызметін атқарады. Мыс., күле сөйледі, білгелі келді, қызығып қарады. Сондай-ақ, К. жұрнақтары арқылы құрмалас сөйлемнің бағыныңқы сыңарының баяндауышы жасалады. Мыс., Көктем шыққалы, жаңбыр толастамады. Көктем шығып, күн жылынды. Әдеб.: Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар, А., 1992; Исаев С.М., Қазақ тілі, А., 1993; Қазақ тілі, А., 1996.