Темірқазық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Темірқазық''' — Кіші аю шоқжұлдызындағы 2-ші жұлдыздық шамада көрінетін жарық жұлдыз. Ол дүниенің солтүстік полюс нүктесіне өте жақын орналасқан және солтүстік жарты шардан көрінеді. Темірқазық – үш жұлдыздан тұрады. Оның ең жарығы айнымалы жұлдыз деп есептеледі. Қазіргі темірқазық — Кіші аю α жұлдызы есептеледі.<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2006/02/fastfacts/ There's More to the North Star Than Meets the Eye]</ref>

Темірқазық (Кіші аю α жұлдызы) үш жұлдыздың бірлігі. Олардың негізгісі (Кіші аю А жұлдызы) болса сары түсті Цефеид жұлдызы, ал келесі Темірқазық В жұлдызы сары түсті Ергежейлі болып, ол 2400 AU қашықтықтан орағыта айналып жатыр. Темірқазық В жұлдызын 1780 жылы Уильям Гершель байқаған болып, қазіргі кішкентай телескоптармен де көруге болады. 1929 жылы Темірқазық А жұлдызының спектрлі қосары бар екені белгілі болды, ол ергежейлі серік есептеледі және Кіші аю Pα, немесе Кіші аю aα жұлдызы деп аталады. 2006 жылы қаңтарда NASA жариялаған Хаббл ғарыштық телескобының суретеріне негізделгенде, Темірқазық (Кіші аю α жұлдызы) жұлдызындағы осы үш жұлдызды анық ажыратуға болады. Темірқазық А жұлдызы Ергежейліге 18.5 AU шамасында жақын орналасқан, бұл шамамен [[күн]] мен [[Уран]] [[ғаламшар]]ының арасындағы қашықтық.<ref>{{cite conference | author= Evans, N. R.; Schaefer, G.; Bond, H.; Bono, G.; Karovska, M.; Nelan, E.; Sasselov, D. | title=Direct detection of the close companion of Polaris with the Hubble Space Telescope | booktitle=American Astronomical Society 207th Meeting | year=January 9 2006 | url=http://www.aas.org/publications/baas/v37n4/aas207/1130.htm}}</ref> Осы арқылы Темірқазық А жұлдызының жарығы қалай жасырылатынын аңғаруға болады.

Hipparcos спутниктік өлшеуіне негізделгенде, Темірқазық пен [[Жер шары]]ның шынайы арақашықтығы 434 жарық жылы.<ref name=evans>{{cite doi|10.1086/338583}}</ref> Басқа да деректерге негізделгенде, Темірқазық А жұлдызы F7 күйіндегі [[Аса ірі жұлдыз]] （Ib）, немесе жарқыраған ірі жұлдыз （II） есептеледі. Екі кішкентай серік жұлдыздары: Темірқазық В жұлдызы болса F3V Негізгі тізбекті жұлдыз болып 2,400 AU қашықтықтан өз өсінде орағытып айналады. Таяудағы зерттеу мен күзетулер бойынша Темірқазық А және Ғ түріндегі тұрақты жұлдыздардан құралған, әлдеқашан күйреп жемірілген галактиканың бөлігі есептеледі.<ref name=turner2012>{{cite arXiv|eprint=1211.6103v1|author1=Turner|author2=Kovtyukh|author3=Igor Usenko|author4=Gorlova|title=The Pulsation Mode of the Cepheid Polaris|class=astro-ph.SR|year=2012}}</ref>

Темірқазық Бірінші Цефеид жұлдызына тән. Цефейд жұлдыздарының жарығы айырықша жойқын болғандықтан, жұлдызара қашықтықты өлшеудің таптырмас орайы есептеледі. Темірқазық бізге жақынырақ орналасқандықтан ол туралы зерттеу де көбірек қолға алынды. 1900 жылдары оның жарық шамасының өзгеріс периоды 3.97 күн болып, жарық өзгерісі орта есеппен ±8%（шамамен 0.15 магнитуда） болған. Бірақ ХХ ғасырда оның амплитудасы шұғыл құлдырап, 1990 жылда өзгеріс мөлшері 1% түсті және осы маржаны сақтауда. Дегемнен, осы аралықта жарқырауы 15% артты, периоды да жыл сайын 8 секундқа артты.<ref>{{cite web | title= The Hipparcos Space Astrometry Mission | url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS | accessdate=August 28, 2007 }}</ref><ref>[http://wwwhip.obspm.fr/hipparcos/SandT/hip-SandT.html Catherine Turon, ''From Hipparchus to Hipparcos'']</ref>

Таяуда 《Ғылым》журналының хабарлауынша, Темірқазықтың жарық шамасы Птолемей күзеткен кездегіден 2.5 есе артты (Қазір 2 деңгейлі жұлдыз, ал ол заманда Темірқазық (Кіші аю α жұлдызы) 3 деңгейлі жұлдыз болған. Астроном Edward Guinan-ның айтуынша бұл өзгеріс нәтижесі шынында таңғаларлық, "Егер бұл рас болса, бұл ставка жылдамдығының өзгерісі [[теория]]да мөлшерленген жұлдыздар өзгерісінен 100 есе артық болуы мүмкін."<ref>[http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=26 GAIA] from [[ESA]].</ref>

Көптеген есептеулерді өзара біріктіргенде, Темірқазықтың бізден арақашықтығы 434 жарық жыл (133 секундтық парық) екен.<ref name=evans>{{cite doi|10.1086/338583}}</ref> Ол жер шарына ең жақын [[Цефеид жұлдызы]]. [[Цефеид жұлдызы]] дегеніміз жарқырауы өте күшті, жарық жарқырауының ауытқуы мен пульсациялық циклі арасындағы байланысы айқын жұлдыз болып, ол Құс жолындағы және Құс жолы сыртындағы жұлдыздардың қашықтығын есептеуге қолайлы және сенімді жұлдыз. Темірқазық жұлдызы жерге ең жақын цефеид жұлдызы ретінде тұрақты санасу көрсеткіші етіп, басқа әлемдік қашықтықтарды есептеуге тіке пайдалануға болады.