Андромеда (шоқжұлдыз): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Андромеда шоқжұлдызы''' — ІІ ғасырдағы әйгілі грек-рим астрономы [[Птолемей]] белгілеген 48 шоқ жұлдыздың[[шоқжұлдыз]]дың, қазіргі анықталған 88 шоқжұлдыздың бірі болып, біз тұратын [[Құс жолы]] жүйесіне ең жақын тұмандық күйіндегі алып жұлдыздық жүйе шоғыры есептеледі. Ол грек мифологиясындағы Андромеда арудың атында аталады. Андоромеда шоқжұлдызы әдетте солтүстік жартышарда кеште ең жарық көрінетін жұлдызшоғыры болып Персей шоқжұлдызымен қатарласады. Ол солтүстік шоқжұлдызы болғандықтан оңтүстік жартышарда тек 40° солтүстігінен ғана көкжиектен көтеріліп көрінеді. Ол көлемі ауқымды шоқжұлдыз есептеледі, шамамен 722 шаршы градус.

Самсыған жұлдыздар арасынан Андромеда шоқжұлдызына тән жұлдыздарды ажыратып алу үшін көбінесе солтүстік жартышардың күзгі аспанына назар салуға тура келеді. Күзде Құс жолы шығыс солтүстікке қарай бұрылатындықтан оған дейін Құс жолы арасында жүзіп жүрген Кассиопея шоқжұлдызын байқайсыз. Ол біршама жарық 5 жұлдыздан құралып, латын жазуындағы W әрібі пішінінде болады. Кассиопея шоқұжұлдызының батысында Цефей шоқжұлдызы, шығысында Персей шоқжұлдызы. [[Құс жолы]]ның оңтүстігінен анша ұзақ емес қашықтықта жарқыраған төрт жұлдыз айқын төртбұрышты құрайды. Бұл күздің танымал төртбұрыш жұлдызы. Төртбұрыштың үш бұрышындағы жұлдыздар Пегас шоқжұлдызының жұлдыздары болса, ал шығыс солтүстік бұрышындағы жұлдыз Андромеда шоқжұлдызының "а" жұлдызы есептеледі. Ол көзбен көргенде 2-ші дәрежелі ақ түсті жұлдыз есептеледі. Андромеда "а" жұлдызынан шығысқа қарай 5° жерде 3-ші дәрежелі қосжұлдыз бар, олар Андромеда "γ" жұлдызы. Ол бірден айырықша көзге түседі және әйгілі М31 галактикасына ([[Андромеда галактикасы]]на) өте жақын орналасқан, тек батыс бөлігіндегі 1° қашықтықта ғана тұр. Андромеда галактикасы 4-ші дәрежелі, аумақтық жарықтығы 6-щы дәрежеде, ашық аспанда жай көзбен көруге болатын ақ түсті тұмандық шоғыры. Егер шағын телескоп болса, оның жұмсақ күміс түсті эллипсис пішінін де сезуге болады.

Жүздеген жылдың алдында адамзаттың ғарыш туралы көзқарасы күзету және зерттеу құралдарының шектемесіне байланысты Құс жолы жүйесі аумағымен шектелген болатын. Ол кезде көптеген бұлт пішінді аспан денелері байқалып, олар біртұтас [[ТұмандықтарТұмандық]]тар ([[Галактика]]) деп аталды. Кейбір астрономдар жарықты бөлу тәсілін қолданып [[тұрақты жұлдыз]]даржұлдыздар мен тұмандықтарға күзету және зерттеу жасап, кейбір тұмандықтардың біртұтас аспан денесі еместігін байқады. Тұмандықтардың кейбірі газ бен тозаңды денелерден құралатын газ күйдегі тұмандықтар екен. Ал, кейбіреулері көптеген тұрақты жұлдыздардың тығыз топтасуынан қалыптасқан тұрақты жұлдыздар шоғыры екен, олар көбінесе үйірілісті айналыс (спиралды) күйінде болып, оларды [[Спиралды галактикагалактикалар]]лар деп те атайды. [[Андромеда галактикасы]] дәл осындай үйіріліп айналған спиралды галактиканың бірегейі үлгісі есептеледі.

Ғарыштық аралықты өлшеудe жоғары табысқа жеткен әйгілі ғалым Кертис（Curtis,Heber Doust）Спипралды галактика Құс жолының сыртындағы дербес жүйе деп есептеді. Ол Андромеда шоқжұлдызындағы Андромеда галактикасының (М31) жарық шамасының жоғарылығына сүйеніп оның тым алыс қашықққа жайғасқанын мөлшерледі. Яғни ол бізден 1 млн жарық жылы қашықтықта болып, ал бұл Құс жолы жүйесінің диаметрінен зор екенін есептеп шықты. Кертистің айтуынша: “Құс жолы жүйесінің сыртындағы тәуелсіз галактика ретіндегі бұл Спиралды галактика бізге осыған дейінгі қиялдағанымыздан да ұлы және ұланқайыр әлемге жол нұсқайды”.

Құс жолы галактикасының құрылымына талдау жасаған Харлоу Шепли (Harlow Shapley) болса Кертистің пікіріне қосылмай, Спиралды және басқада галактикалар Құс жолы галактаикасының ұсақ мүшелері деп есептеді. Ол Голландия астрономы Адриан ван Мааненнің (Adriaan van Maanen) ұсынған өлшеу нәтижесін дәлел ретінде қолданып Спиралды галактиканың қашықтығы мыңдаған жарық жылдан ұзамайды, демек ол Құс жолы аумағында шектелген болады деп есептеді.

Андромеда галактикасының жеті серік тұмандығы бар, жоғарыда аталған М32 және М110 дегендер серік тұмандықтар арасындағы біршама жарықтары есептеледі. М32 галактикасының диаметрі шамамен 7000 жарық жылы, М110 диаметрі шамамен 14000 жарық жылы. Бұдан басқа біршама жарығырақ NGC147 және NGC185 екі серік тұмандығы бар, олардың диаметрлері шамамен 7800 жарық жылы және 9500 жарық жылы, олар да эллипис пішінді болып, М31дің солтүстігіндегі 7° аспан аясына жайғасқан. Олардың бәрі де Андромеда галактикасына (М31) физикалық тәуелді екені анықталған.