Қарағанды облысынан Ұлы Отан соғысына қатысушылар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Барлығы 17 рет әуе шайқасына қатысқан Нұркен жаудың 18 танкісін, 46 жүк машинасы мен көлігін, оның ішінде оқ-дәрі тасыған 18 керуенді, жанар май қүйғанқұйған 3 цистернаны талқандап, зенит қондырғыларының бесеуін, бірнеше жа-бықжабық атыс үясынұясын, талай жау әскерін құртты.

Жау оғы самолеткеұшаққа тиіп, өртене бастады. "Өзекті жанға бір өлім" деген ой шарпып өткен ұшқыш, отқа оранған күміс қанат сүңқардысұңқарды фашист танктері шоғырланған түсқа қарай бұрды. Осылайша қүлдилайқұлдилай құлаған самолетұшақ ішіндегі Нұркен мен оның қандыкөйлекқанды көйлек серігі Александр Комиссаров екеуі ақтық рет қаншама жауды қырып, жастықтарын бірге ала кетті.

Сарыарқа сұңқары осылай мерт болды. Оның қаһармандығы бүкіл елге жайылды. Қарағанды еңбеккерлері, олардың ішінде кеншілер, Нұркен Әбдіров атындағы самолеткеұшаққа қаржы жиып, жауға аттандырды. Бұл самолет кейін Жеңіске дейін қатарда болды.

Батыр қүрметінеқрметіне Нұраталды ауылында бір көше Ботай Байзақов көшесі деп аталған.

Құралайды көзінен атқан мерген Володя Бреусовтың пулеметінен атылған оқтар жауды қүрақшақрақша жайпады. Сол күні жаудың от шашқан бес үңғысыныңңғысының көмейіне құм құйып, Бреусов жау окопына да жетті.

Он алты ержүрек жігіттің жетеуі ғана қалды, үшеуі тағы мерт болды. Оқ таусылды. Алайда жау шоқының иығына шыға алмады. Сол мезетте бұларға арттан тың күш келіп қосылды. Жауынгерлер қанға боялған шалажансар жолдастарын көрді. Бір ғана Владимирдің оғынан 112 фашист жер жастанған екен. Осынау ерлігі үшін 1943 жылғы қарашаның 1-де КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен Владимир Ефимович Бреусовқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Бұдан кейін, 1944 жылы кіші лейтенант Владимир Бреусов Орап мен Белгород шаһарларын азат ету соғысына қатысты. Ленин, I дәрежелі Отан соғысы ордендерімен және медальдармен наградталды. Ол Полевое ауылының қүрметтіқрметті азаматы.

А. Дәулетбеков 1942 жылғы жазда өзінің көптеген қыз-меттес жолдастарымен бірге Брянск майданына жіберілді. Ол 13-ші Армияға қарасты танктерді бұзып-жоятын 1180-ші полктің артиллериялық расчет командирі болды. А. Дәулетбеков өзінің жауға қарсы алғашқы шайқасын сол 1942 жылғы жазда Орлов облысындағы байырғы орыс қаласы Ливнының оңтүстігінде бастады. Фашистер ол кезде Воронеж және Сталинград бағыттарында шабуылға шыққан болатын. Ливны және Касторной аудандарындағы біздің әскеріміз солтүстік қанаттан шабуылдаүшы фашистік армияға қарсылап қойды. Сөйтіп, Ливны түбінде бүкіл жаз бойы кескілескен ұрыс жүрді. Амантай осы ұрысқа қатысүшылардың бірі болған. Мұнан кейін Курск доғасының солтүстігінде 1943 жылдың бүкіл қысы мен көктемі бойынша ұрыстар өтті.1943 жылдың қанқүйлықанқйлы жазы еді. 6 шілдеде Орел мен Курск темір жолдары арасындағы Поныри қалашығы түбінде кескілескен ұрыс басталды. Поныри түбінде 13-ші армияның 307-ші дивизиясы полктары қорғаныста тұрды. Танктерді бұзып-жоятын 1180-ші полк та ұрыс позициясында болды. Жаудын,Жаудың танктері мен жаяу әскерлерінің көптеген шабуылына тойтарыс берілді.

Дегенмен жау 9 шілдеде 1019-ші атқыштар полкы учаскесі түсынантұсынан бекіністі бүздыбұзды. Фашистердің танктері мен автоматшылары бүзыпбұзып-жою полкының батареясына да лап қойды. Артиллеристер тапжылмады. Зеңбіректер істен шығып, туған жерін қорғаған батырлар мерт болып жатты.

В Жаңаарқалық жауынгер Амантай Дәулетбековтің зеңбірегі қоршауда қалды. Аз ғана ержүрек артиллеристерге 18 танк және өздігінен жүретін 14 зеңбірегі қолдаған жаудың әскері нөсерлете оқ боратты. Бұл ұрыс екі сағатқа созылды. Фашистердің танктері өртеніп жатты. Құралайды көзге аткан артиллеристердің оғы немістің жаяу әскерлерін еріксіз жерге бүқтырды. Немістердің 14-ші шабуылында Дәулетбековтің зеңбірегі істен шықты. Бірақ ұрыс тоқтамады. Артиллеристер жақындаған жауды гранатпен жойып, мылтық щ. пен автоматтан атты. Сөйтіп, Дәулетбековтің зеңбірегі ажал отының астында жүріп жаумен шайқаса берді. Дәулетбеков бастаған солдаттар жараланып, қансырағанда, гранаттары мен патрондары бітіп, шөлмекке қүярқяр жанар май таусылғанда ақырғы - шешүші ұрысты бастады. Олар атып түрып жаумен жекпе-жекке шықты.

Бұл 1943 жылғы 9 шілдеде Поныри түбінде болды. Батырлар қаза тапты. Бірақ фашистер Амантай Дәулетбековтің эртиллеристерініңартиллеристерінің позициясында қираған 29 танкісін, өздігінен жүретін 13 зеңбірегін және 200-ге жуык,жуық солдатын қалдырды. Жау осы шепте тоқтатылды.

Қаңтардың 26-сында Дударенко соңғы рет "виллиспен" өзеннің сол жақ жағалауындағы бригада әскерлерін аралап шықты. Ертеңінде майор Дударенко мінген автомашина өткелге таяп қалғанда алдынан фашист барлаүшыларыбарлаушылары шыға келді. Жау оны қолға түсірмекке умтылды. Машинадан қарғып жыраға түскен Дударенко жау әскерлерімен атыса отырып өзіінін, көмекшісі арқылы қағаздарды жөнелтіп жіберді.

Міне, Анатолий Живовтың есімін мәңгі есте қалдырған күн де келді. 1944 жылғы 4 сәуірде Тернополь қаласының көшелерінде кескілескен ұрыс болды. Берік бекініп алған жау бекінісіне шабуылдаүшы топ сапында байланысшы Ана-толийАнатолий Живов та болды. Әсіресе амбразуралардың бірінен бораған оқ біздің жауынгерлерді баүша қиды. Командование Бұл атыс орнын жоюды үйғарғанда Анатолий бүғанбұған өзі сұранды. Шабуылдаүшы топтың мылтық және пулемет оқтарының астын тасалана отырып, ол амбразураға еңбектеп жетті де, жанар май қүйылғанқұйылған шөлмекті лақтырды. Атыс орны сәл үнсіз тұрды да, қайта ата бастаған соң Анатолий алға үмтылыпұмтылып оны денесімен жапты. Жау атыс орнының үні өшті. Оның жолдастары шабуылға қүйындайқұйындай көтеріліл, өз достарының өлімі үшін жаудан кек алды.

Оқуда болған күндер тез өтіп, кіші лейтенант [[Аркадий Зенковский]] 1944 жылдың ақпанында өзінің бүрынғыбұрынғы полкіне оралды да, Ровно қаласы үшін болған ұрыста атқыштар взводын басқарды.

Николай Павлович Калмыков 1920 жылы Горький облысындағы Хмельницкий ауданының Скородумово деревнясында туды. УлтыҰлты - орыс, 1940 жылы армия қатарына шақырылды. Ол Ұлы Отан соғысын Москва түбінде бастап, Берлинде аяқтады.

1945 жылы 16 сәуірде Кеңес Армиясының бөлімдері Берлинге шабуылға шықты. Гольцов қаласы бағытындағы Одер плацдармы үшін болған бір ұрыста Калмыковтың расчеты жаудың екі дзотын қиратып, үш пулеметті және онға жуық гитлершілерді жойып жіберді. Берлинге барар жол ашылды. Бұл ерлігі мен Бобруйск қаласы түбіндегі қоршаудағы жау тобы талқандалған Березин өзенінің плаццармынплацдармын үстапұстап тұрғаны үшін Н.П. Калмыков I дәрежелі Даңқ орденімен наградталды.

Взводта адамдар да, снаряд та аз қалды. Жау қайта бірігіп, Колбасовтың зеңбірегіне қайта үмтылды. Жаужүрек командир айнала қорғаныс үйымдастырыпұйымдастырып, 100-ге жуық гитлершілерді қырып салды. Жау оларды қоршауға алу мақсатымен кейін шегіне бастады. Колбасов қалған адамдарды қарсы шабуылға шығарып, жаудың танкілері мен авто-матшыларыныңавтоматшыларының қоршауынан алып шықты.

Қазан айының ортасында біздің әскерлер Днепр өзенінен жаппай өте бастады. Бұл қимылға тосқауыл жасауға өрше-ленгенөршеленген жау өзінің қыруар күшін шоғырландырып, жанталаса соғысты.

Прокопий Прокопьевич Корниенко 1911 жылы қазіргі Тельман ауданы Ростов ауылында туған. Заты шаруаның баласы болғандықтан да соғыста тапқырлық әрі төзімділік танытты. Сол үшін жолдастарының қүрметінеқұрметіне бө-лендібөленді. Оның соғыстағы талай ерлігін әңгіме етуге болады.

1945 жылғы 22 тамызда он төрт барлаүшымен бірге аға сержант В. Курьятовқа Венгрияның Шарп деревнясы маңында "тіл" алуға бұйрық берілді. Бұл жерден неміс қорғанысын бұзу белгіленген еді. Жау шебіне таянғанда барлаүшылар тобы байқалып қалып, пулемет атқылауына алынды. Бірақ жауынгерлер тайсалмады. Жас коммунист В. Курьятов "Жігіттер, соңыма еріңдер! Ура!" деп ұрандап, шабуылға шықты. Барлаүшылар да одан қалмады. Қысқа ғана жекпе-жек ұрыста траншея тартып алынды. Барлаүшылардың табысын жаяу әскерлер баянды етті. Барлау тобының командирі Курьятов Бұл ұрыста екі пулемет пен жаудың он беске жуық солдатын жайратты. Траншеяның бүрылысынанбұрылысынан өзіне қарғыған неміске ол жалт беріп үлгеріп, қарусыздандырып, полк штабына әкеліп тапсырды.

Соғыстан кейін Петр Климентьевич металлург мамандығына қайтып оралды, Өскемен қаласында, В.И. Ленин атындағы қорғасын-мырыш комбинатында жұмыс істеді. Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 20 жылдығын мерекелеген күндері Балқаш кен-металлургия комбинатының металлургия цехына кіретін жерге мыстан қүйылғанқұйылған мемориалдық тақта орнатылды, онда мынадай сөздер жазылған: "Осы металлургия цехында 1937 жылдан 1942 жылға дейін Кеңес Одағының Батыры П.К. Миллер тиеуші болып жұмыс істеген".

Қазақстандық жауынгер Волковысск қаласын алардағы ұрыста бүйірдегі қамту топты басқарды. Топтың батыл қимылдауы жау тобырын састырды. Гитлершілер соғыс техникасын, қару-жарақтарын тастап қашты. Қ. НуржановНұржанов қашқан жауды қуып, 3 фашисті тұтқынға алды. Оның бірі - офицер. Ержүрек Қазыбек шабуылдаушы жаяу әскерді соңына ерте Волковысскке бірінші болып кірді. Қала шетінде Қазыбек Нұржанов өте ауыр жараланды.

Соғыста көрсеткен ерлігі мен батылдығы үшін 1944 жылы, гвардия аға сержанты, 52-ші Армия құрамындағы 254-ші атқыштар дивизиясы 929-ші атқыштар полкінің рота командирі Ю.Н. Павловқа Кеңес Одағының Батыры дегецдеген атақ берілді. Ю.Н. Павлов Ленин және I дәрежелі Отан соғысы ордендерімен марапатталды, омырауына бірнеше медаль тақты.

Соғыстан кейін Юрий Николаевич Алматыда түрыптұрып қалды, Сонда жобалау институтында қызмет етті.

Лодейное поле түсындатұсында Свирь өзенінен өтуде көрсеткен теңдесі жоқ ерлігі үшін гвардия сержанты, Карель майданы 7-Армияның 99-гвардиялық атқыштар дивизиясы 300-гвардиялық атқыштар полкінің атқышы И.К. Паньков бір айдан кейін Кеңес Одағының Батыры атағын алды. Батпақ ауылынан түлеп ұшқан Батырдың омырауында Ленин, I дәрежелі Отан соғысы ордендері, көптеген медальдар жарқырайды.

1943 жылдың 6 қарашасында сегіз ИЛ-2 штурмовиктер тобына жетекшілік етүшіетуші Николай Подсадник Житомир тас жолымен кейін шегініп бара жатқан жау әскерлеріне соққы беруге тапсырма алды. Бұл тапсырманы Н.Подсадник өте жоғары шеберлікпен орындай білді: әскер колоннасына 4-5 қайыра шүйлігіп, соның нәтижесінде қарсы жағы орасан шығынға батты.

1944 жылдың 15 шілдесінде 12 ИЛ-2 самолетінен тұратын топқа жетекшілік етүшіетуші Н. Подсадник алға жылжыған Кеңес Армиясы бөлімдеріне қарсы тұрған танктердің шоғырын бомбылау туралы тапсырма алды. Ауа райының қолайсыздығына қарамастан Н. Подсадник басқарған штурмовиктер жау жағының танктеріне жойқын соққылар жасады. Соның нәтижесінде жау әскерлері біздің бөлімдерге жақындай алмады.

1945 жылғы ақпанның 15-де Кенигсбергке жойқын шабуыл басталды. Жиырма үш жасар командир, гвардия майоры Петр Теряевтің эскадрильясына ерекше тапсырма жүктелді. Осы жолы гитлершілер атқан оқ қаңғып келіп Петр Теряевтің самолетінеұшағына тиді. Ол өзінін, даңқты әріптесі Николай Гастелло және жерлесі Нұркен Әбдіровтің ерлігін қайталап, фашист танктері иіріліп тұрған алаңға қарай жанған самолетінұшағын бүрыпбұрып әкелді. Сөйтіп, қаза болса да, өшпес даңққа бөленді.

Герман жауынгерлерінің ұясы Кенигсбергті алуда көрсеткен жанқиярлық ерлігі үшін Петр Теряев тарихта мәңгі қалды. Оның есімі туған Қарқаралысының бір көшесіне берілген. Семей облысындағы Жарма ауылында Петрге мүсін түрғызылғантұрғызылған. Ол мұнда бозбала шағын өткізген еді. Литвадағы № 97 мектепте қазақстандық Петр Иосифович Теряевтің мұражайы бар. Семейдегі автомеханика техникумы үйіне Батырдың есімі жазылған ескерткіш тақта қойылған.

1945 жылғы 17 ақпанда жау екі сағаттық артиллериялық әзірлік жасағаннан кейін 150 танк пен өздігінен жүретін зеңбіректер сүйемелдеген екі дивизияға жуық жаяу әскерлерімен Будапешттің солтүстік-батысынан шабуылға шықты. Үншібаев бастаған бір топ барлаушылар Грон өзенінен өтетін жерді жауып тұрған Кеменди хуторына аттанды. Гвардияшылар алғы шепке жетісімен-ақ жаудың 30-ға жуық танкі мен екі батальон жаяу әскері оларға қарсы жүрді. Күш тең емес еді. Жақсынбек жауды жақындатып алып, бұлтартпай үруғаұруға бұйрық берді.

Жау екі жүз-үш жүз метр қалғанда барлаушылар оларға пулеметтен оқ жаудырды. Гитлершілдер алдымен жата қалды, содан кейін тайқып кетті. Бұл кезде қираған үйлерді тасалап тұрған гвардиялық танкистер жаудың танктерін атқылады. Гвардия старшинасы Үншібаев бастаған взвод жаудың 200-ге жуық солдаты мен офицерін қүртыпқұртып, 17 гитлершіні қолға түсірді.

Вера Захаровна Хоружая 1903 жьшы 27 қыркүйекте Белоруссияның Бобруйск қаласында туды. Он жеті жасынан комсомол мүшесі болып, 1921 жылы Коммунистік партияның қатарына өтті. Ол 1924-32 жылдары жасырын істеген Батыс Белоруссия Коммунистік Жастар Одағы Орталық Комитетінің хатшысы және Польша Коммунистік Жастар Одағы Орталық Комитетінің мүшесі болды. 1941 жылдан Витебщинадағы жасырын партия үйымыұйымы басшыларының бірі болып істеді.

Батыс Двина жағасында, Витебскінің дәл ортасында турған станок жасау зауыты алыстан-ақ көзге түседі. Зауыттың әкімшілік корпусының астыңғы қабатына облыстық өлкелік мұражайдың филиалы орналасқан. Бұл жертөледе қалыңдығы бір метрден астам қабырғалармен бөлінген аласа да ұзын тас қаптал бар. Олардың бұрыш-бұрыштарындағы қараңғылықты электр шамының жарығы да сейілте алмайды. Түскен көленкекөлеңке қабырғадан төбеге жылжып, бажырая зораяды.

Міне, осы бір тас қапасқа белорусь халқының даңқты қызы, ержүрек революционер, жалынды патриот Вера Захаровна Хоружая қамалды. Осындағы ондаған адам әркімге үңіле қарайды. Төбеге таяу жерге "Хоруж..." деген сөз жа-зылғанжазылған. Көрініп тұрғандай, сөз аяқталмаған. Бәлкім ол жа-зылыпжазылып жатқанда жер асты карцерінің жендеттері есік алдына келіп тұрған болар. Адамдар бұл жазудың алдында бас иіп түрыптұрып, Вера Захаровнаның және неміс-фашист басқыншыларына қарсы тайсалмай өзімен бірге күрескен оның достарының жарқын бейнелеріне тағзым етеді.