Хаббл заңы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: Доплер эффектісіне сәйкес ғарышта қозғалатын барлық денелер жарық шығарады. Бұл заңды галакти... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Доплер
<math> v = HD </math>.
'''''Хаббл заңы''': қызыл ығысу бойынша анықталған галактиканың алыстау жылдамдығы оған дейінгі қашықтықтың өсуіне пропорционал.''
[[Сурет:Edwin-hubble.jpg|150px|right|thumb|Эдвин Хаббл]]
Мұндағы v — галактиканың алыстау жылдамдығы, D — оған дейінгі қашықтық, Н — Хаббл тұрақтысы ''(оның мәнін көп жағдайда 75 км/(с • Мпк) деп алады)''. Хаббл заңы тек алыс галактикалар үшін ғана қолданылады. ''Әлемде'' [[центр]] жоқ болғандықтан, жақын қашықтықтағы кейбір галактикалар біздің галактикаға жакындауы мүмкін. Ұлғайған ''Әлемнің'' ауа шары түріндегі екі өлшемді моделі жасалған. Бұл модель бойынша галактикалар шардың бетіне салынған нүктелер рөлін атқарады. [[Эдвин Хаббл|Хаббл]] заңы ''Әлемнің'' ұлғаюын, яғни Үлкен жарылыс нәтижесінде ''Әлемнің'' пайда болғанын растайды. Қазіргі байқалатын ғарыштық сәулелер аясы ''Әлемнің'' Үлкен Жарылыстан кейін пайда болғанының куәсі. Бұл сәуле шығару кеңеюдің алғашқы мезетінде шығарылған сәуле эволюциясының нәтижесі, сондыктан оны реликтивтік деп атайды. Реликтивтік сәуле шығаруды 40-жылдары [[Георгий Антонович Гамов|Дж. Гамов]] теория жүзінде болжаған. Есептеулер бойынша бұл сәуле шығарудың
{| class="wikitable" align="right"
▲Мұндағы v — галактиканың алыстау жылдамдығы, D — оған дейінгі қашықтық, Н — Хаббл тұрақтысы (оның мәнін көп жағдайда 75 км/(с • Мпк) деп алады). Хаббл заңы тек алыс галактикалар үшін ғана қолданылады. Әлемде центр жоқ болғандықтан, жақын қашықтықтағы кейбір галактикалар біздің галактикаға жакындауы мүмкін. Ұлғайған Әлемнің ауа шары түріндегі екі өлшемді моделі жасалған. Бұл модель бойынша галактикалар шардың бетіне салынған нүктелер рөлін атқарады. Хаббл заңы Әлемнің ұлғаюын, яғни Үлкен жарылыс нәтижесінде Әлемнің пайда болғанын растайды. Қазіргі байқалатын ғарыштық сәулелер аясы Әлемнің Үлкен Жарылыстан кейін пайда болғанының куәсі. Бұл сәуле шығару кеңеюдің алғашқы мезетінде шығарылған сәуле эволюциясының нәтижесі, сондыктан оны реликтивтік деп атайды. Реликтивтік сәуле шығаруды 40-жылдары Дж. Гамов теория жүзінде болжаған. Есептеулер бойынша бұл сәуле шығарудың эквивалентті температурасы 10 млрд жыл өткеннен кейін бірнеше Кельвинге тең болуы керек.
|-
! Кезең !! Эволюция <math>a(\eta)</math> !! Хаббл параметрі
|-
| Инфляциялық || <math>a\propto e^{Ht}</math> || <math>H^2=\frac{8\pi}{3}\frac{\rho_{vac}}{M^2_{pl}}</math>
|-
|Радиациялық үстемдiгі || <math>a\propto t^{\frac{1}{2}}</math> || <math>H=\frac{1}{2t}</math>
|-
| Шаң-тозаң кезеңi || <math>a\propto t^{\frac{2}{3}}</math> || <math>H=\frac{2}{3t}</math>
|-
| <math>\Lambda</math>-үстемдiгі || <math>a\propto e^{Ht}</math> || <math>H^2=\frac{8\pi}{3}G\rho_{\Lambda}</math>
|}
Ғарыштың барлық жерінен түсетін радиосәуле шығару аясы ретінде реликтивтік сәуле шығаруды [[1965]] жылы американдық
Ғарыштық сәуле шығару аясын ашу, жұлдызаралық газдардың
▲Ғарыштың барлық жерінен түсетін радиосәуле шығару аясы ретінде реликтивтік сәуле шығаруды 1965 жылы американдық физиктер Арно Пензиас және Роберт Вильсон ашты. Бұл радиосигналдың қарқындылығы (интенсивтілігі) ЗК температурадағы абсолют қара дененің сәуле шығару қарқынына тең. Реликтивтік сәуле бүкіл Әлемді біркелкі толтырады. Егер біздіңмикротолқындарды көре алатын қабілетіміз болса, онда аспан барлық бағытта таңқаларлық бірдей жарықтылықпен жарқырап тұрар еді. Бұл біртекті сөуле шығару үлкен жарылыстан қалған жылу боп есептелінетін сәуле шығарудың басты себебі болып табылады. Үлкен жарылыстан кейін кеңістік ұлғая бастаған кезде кеңістіктің біртекті емес бөлігі біртекті сәулеге тола бастады. Теорияға сәйкес бұл сәуле шығару изотропты (бағытқа тәуелді емес) және температурасы ЗК. Реликтивтік сәуле шығару Әлемнің алғашқы даму сатысында болған қуатты сөуле шығарудың қалдығы ретінде қарастырылады.
▲Ғарыштық сәуле шығару аясын ашу, жұлдызаралық газдардың құрамын зерттеу, ХабблдыңӘлемнің ұлғаюын табуы, Метагалактиканың біртекті ірі масштабты құрылымы тұрақсызӘлемнің эволюдиясының қазіргі релятивтік пікірін растайды.<ref> Тұяқбаев Н.Т., Стифутина Н.Ф. Физика. Жалпы білім беретін мектептің 11-сыныбына арналған оқулық. Алматы: "Мектеп" баспасы, 2011. - 224 б.ISBN 9965-33-206-1</ref>
==Дереккөздер==
| |||