Уикипедия

Карпат таулары: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиет: → Дереккөздер, “Қазақ Энциклопедиясы”, IV-том → «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас р using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Тау
[[File:Carpathians relief location map.jpg|thumb|alt=A.|Карпат тауы]]▼
|Түрі = Тау жүйесі
|Атауы = Карпат
|Шынайы атауы =
|Сурет = Rzekabiałka.jpg
|Сурет ені =
|Сурет атауы = Карпат таулары
|lat_dir = |lat_deg = 47|lat_min =00 |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 25|lon_min = 30|lon_sec =
|region = {{UKR}}, {{POL}}, {{ROU}}, {{SVK}}, {{AUT}}, {{CZE}}, {{SRB}}, {{HUN}}
|CoordScale =
|Орналасуы = {{UKR}}, {{POL}}, {{ROU}}, {{SVK}}, {{AUT}}, {{CZE}}, {{SRB}}, {{HUN}}
|Тау жүйесі =
|Пайда болған кезеңі = [[Неоген кезеңі|неоген]], [[плиоцен]]
|Аумағы = 188000
|Ұзындығы = 1500
|Ені = 430-120
|Ең биік шыңы = Герлаховский-Штит
|Биіктігі = 2655
|Карта =
|Позициялық карта 1 = Карпат
|ПозКарта 1 ені =
|crosses180 =
|Позициялық карта 2 =
|ПозКарта 2 ені =
|Ортаққордағы санаты =
}}
▲[[File:Carpathians relief location map.jpg|thumb|alt=A.|Карпат тауытаулары]]
'''Карпат таулары''' – [[Еуропа]]дағы тау жүйесі.
 
== Географиялық орны ==
:'''Карпат таулары'''<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref>– Еуропадағы тау жүйесі. ▼
*[[Польша]], [[Венгрия]], [[Украина]] және [[Румыния]] мемлекеттері аумағында орналасқан. Солтүстік-шығысқа және шығысқа қарай доғаша иілген жоталардың Ұзындығыұзындығы 1500 км. Батысында [[Словакия]] астанасы [[Братислава]] қаласынан шығысында [[Дунай]] өзенндегіөзеніндегі Темір қақпаға дейін созылып жатыр. Енді жері орталық бөлігінде 120 км, солт.солтүстік-батысында 250 км, оңтүстік-шығысында 430 км. Абс.Абсолюттік биіктігі 2655 м (Татра тауларындағы ГерлаховскиГерлаховский-Штит тауы). Карпат атуларытаулары Батыс, Шығыс және Оңтүстік Карпат, Бескидтер тауы, БатысРумынБатыс Румын таулары, Трансильвания үстірті бөліктеріне бөлінеді. ▼
*[[Польша]], [[Венгрия]], [[Украина]] және [[Румыния]] мемлекеттері аумағында орналасқан.
▲*Солтүстік-шығысқа және шығысқа қарай доғаша иілген жоталардың Ұзындығы 1500 км. Батысында Словакия астанасы Братислава қаласынан шығысында [[Дунай]] өзенндегі Темір қақпаға дейін созылып жатыр. Енді жері орталық бөлігінде 120 км, солт.-батысында 250 км, оңтүстік-шығысында 430 км. Абс. биіктігі 2655 м (Татра тауларындағы Герлаховски-Штит тауы). Карпат атулары Батыс, Шығыс және Оңтүстік Карпат, Бескидтер тауы, БатысРумын таулары, Трансильвания үстірті бөліктеріне бөлінеді.
*Тауларда плейстоцендік мұз басудың ізі байқалады, көп жерлерінде карст, балшық жанартаулар кездеседі, ішкі жағында жанартаулық массивтер ([[Кремниц]], [[Штявниц]], [[Вигорлат]] таулары) бар.
*Альпілік қатпарлану аймағына жатады.
*Таудың қатпарлы негізі неоген мен плиоценде пайда болған. Доғаша келген сыртқы белдеуі, негізінен, флиштерден (құмтас, конгломерат, сазды тақтатас), орталық белдемнің басым көпшілігі кристалдық жыныстардан, әктастардан түзілген. Бұл бөлігінде [[Татра]], [[Фэгэраш]], тағы басқа биік жоталар бар. ▼
*Тау жүйесі кен байлықтарына бай. Тау етегі мен жотааралық қазаншұңқырларда [[мұнай]] мен газдың, ас және калий тұзының ірі кендері бар. *Карпат сыртында сынап, [[Руда]] тауларынан түсті металл кентастары, [[Батыс Румын]] тауларынан тас және қоңыр көмір, темір, марганец түсті металл кен тастары өндіріледі. ▼
*Климаты қоңыржай теңіздік сипаттан континенттік климатқа ауысып отырады. Қаңтар айындағы орташа темп-ра –2 – 5С (тау бастарында –10С-тан төмен), шілде айында 17 – 20С (тау бастарында 4 – 5С). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 600 мм-ден (тау етегі өңірінде) 2000 мм-ге (биік тау белдеуінде) дейін. ▼
*Еуропадағы басты су айрықтарының бірі:[[Висла]] және [[Одра]] өзендері алаптарын Дунай мен Днестр өзендері алаптарынан бөліп жатады. *Ландшафт түрлері биіктік белдеулерге сәйкес тараған. ▼
*Тау беткейлерінің 1600 – 1800 м аралығында жалпақ жапырақты орман және [[шырша орманы]], одан жоғары белдемде бұта және альпілік шалғын өскен. ▼
*Жануарлардан [[аю]], [[қасқыр]], [[сілеусін]], [[жабайы мысық]], [[жабайы шошқа]], [[сусар]], [[елік]], тағы басқа кездеседі.
*Ұлттық саябақтар ([[Татра]], [[Ретезат]], тағы басқа), қорықтар ([[Агтелек]], [[Карпат]], тағы басқа) және көптеген курорттар бар.
*Туризм және қысқы спорт түрлері жақсы дамыған.
 
== Геологиялық құрылымы ==
==Дереккөздер==▼
▲*Тауларда [[плейстоцен]]дік мұз басудың ізі байқалады, көп жерлерінде карст, балшық жанартаулар кездеседі, ішкі жағында жанартаулық массивтер (Кремниц, Штявниц, Вигорлат таулары) бар. [[Альпілік қатпарлану]] аймағына жатады. Таудың қатпарлы негізі [[Неоген кезеңі|неоген]] мен плиоценде[[плиоцен]]де пайда болған. Доғаша келген сыртқы белдеуі, негізінен, флиштерден (құмтас, конгломерат, сазды тақтатас), орталық белдемнің басым көпшілігі кристалдық жыныстардан, әктастардан түзілген. Бұл бөлігінде [[Татра]], [[Фэгэраш]], тағы басқа биік жоталар бар.
<references/>
 
== Кен байлықтары ==
{{wikify}}
▲*Тау жүйесі [[кен байлықтарынабайлықтары]]на бай. Тау етегі мен жотааралық қазаншұңқырларда [[мұнай]] мен газдың, ас және калий тұзының ірі кендері бар. *Карпат сыртында сынап, [[Руда]] тауларынан түсті металл кентастары, [[Батыс Румын]] тауларынан тас және қоңыр көмір, темір, марганец түсті металл кен тастары өндіріледі.
 
== Климаты ==
[[Санат:Таулар]]
▲*Климаты қоңыржай теңіздік сипаттан континенттік климатқа ауысып отырады. Қаңтар айындағы орташа темп-ратемпература –2 – 5С (тау бастарында –10С-тан төмен), шілде айында 17 – 20С (тау бастарында 4 – 5С). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш.мөлшері 600 мм-ден (тау етегі өңірінде) 2000 мм-ге (биік тау белдеуінде) дейін.
 
== Су торабы ==
▲*Еуропадағы басты су айрықтарының бірі: [[Висла]] және [[Одра]] өзендері алаптарын Дунай мен Днестр өзендері алаптарынан бөліп жатады. *Ландшафт түрлері биіктік белдеулерге сәйкес тараған.
 
== Биіктік белдеулері, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
{{stub}}
▲*Ландшафт түрлері биіктік белдеулерге сәйкес тараған. Тау беткейлерінің 1600 – 1800 м аралығында жалпақ жапырақты орман және [[шырша орманы]], одан жоғары белдемде бұта және альпілік шалғын өскен. Жануарлардан аю, қасқыр, сілеусін, жабайы мысық, жабайы шошқа, сусар, елік, тағы басқа кездеседі.
 
== Көрікті жерлері ==
▲:'''Ұлттық саябақтар (Татра, Ретезат, тағы басқа), қорықтар (Агтелек, Карпат, тағы басқа) және көптеген курорттар бар. Туризм және қысқы спорт түрлері жақсы дамыған. таулары'''<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедияэнциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref>– Еуропадағы тау жүйесі.
 
▲== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
 
[[Санат:Еуропа таулары]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Карпат_таулары» бетінен алынған