Сократ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB
ш уикилендіру
24-жол:
| notable_ideas = [[Сократтық әдіс]], [[Сократтық мысқыл]]
}}
'''Сократ''' ([[грек тілі|грекше]]: '''{{Polytonic|Σωκράτης}}''' (б.з.д. 470 - б.з.д.399)<ref name="enc1911" />, — [[Батыс философиясы]]ның негізін қалаушы [[Классикалық Грекия|ежелгі грек]] [[философ]]ы.<ref name="enc1911" /> Ол өз шәкірті [[Платон]] және Платонның шәкірті [[Аристотель]]мен (б.з.д.384 – б.з.д.320) бірге ежелгі гректің ең әйгілі "Үш данасы" деп қастерленген. Ол артына кітап жазып қалтырмаған, идеялары мен ғұмырбаянын шәкірттері (Әсіресе Платон) жазып қалтырған. Сондай-ақ замандасы [[Аристофан]]ның (б.з.д.448- б.з.д.220) комедиясында ("Бұлт") да Сократ күлкілі адам ретінде кездеседі. Платон өз диалогтарында Сократты негізгі сұхбаттасушы еткен. Платнон былай жазған: "Мен өз шығармаларымды ең ұлы дана — Сократқа арнадым. Адамдар мені ұмытып кетуі мүмкін, бірақ менің шығармаларым арқылы Сократты ұмытпайтын болады."
'''Сократ''' ([[грек тілі|грекше]]: '''{{Polytonic|Σωκράτης}}''' c. [[470 BC|469 / 471 BC]]–<!--PLEASE SEE TALK BEFORE CHANGING FOLLOWING DATE-->[[399 BC]]<ref name="enc1911" />), — [[Классикалық Грекия|ежелгі грек]] [[пәлсапашы]]сы. [[Батыс пәлсапасы]]ның негізін қалаушылардың бірі болып есептелетін<ref name="enc1911" /> ол [[Платон]]ға қатты ықпал жасап, оның әсері [[Платон]]ның шәкірті болған [[Аристотель]]геде етті. Сократтың ілімі қазіргі заман пәлсапасының маңызды бөлігі болып қалып отыр.
 
Сократтың өмірі Перикил билік құрған Афина демократиясы дәуірімен тұспа-тұс келді. Бұл Грек өркениетінің барынша шарықтаған "алтын ғасыр" болатын. Сократ қарапайым кедей отбасынан шыққан, әкесі мүсінші, шешесі туыт анасы болған. Сократтың әйелі Ксантиппа (грекше: Ξανθίππη (б.з.д. Vғ.– б.з.д.IVғ.), ол Сократқа үш ұл (Lamprocles, Sophroniscus, Menexenus)туып берген. Сократ қайтыс болғанда олар кішкентай болған. Айтылымдар бойынша Ксантиппа шарқая мінезді әйел болған екен. Бірақ бұл бәлкім [[Ксенофонт]]тың әсірелеуі болуы мүмкін дегенде жорамалдар бар. Мынадай бір әңгіме болған: бір рет Ксантиппа Сократпен қатты айғайласып, сосын лай суді Сократтың үстіне шашып жіберіпті. Сонда Сократ: "Мен найзағай ойнаған соң жаңбыр жауатынын білгемін" деген екен.
Ол [[этика]] саласына жасаған үлесімен белгілі, [[Сократтық мысқыл]] және [[Сократтық әдіс]] атты ұғымдар оның атымен аталған. Сократтық әдіс әлі де түрлі пікірталастарда жиі қолданылатын құрал болып отыр, ол құралды мәнісі мынада: түрлі-түрлі сұрақтар тек жауап алу үшін ғана емес, қатысып отырғандарға қарастырылып отырған мәселенің түп-тамырына үңілу үшін де қойылады. '''Сократ''' [[эпистемология]] және [[логика]] салаларына да маңызды үлестер жасап, [[батыс пәлсапасы]] мықтап орналасқан негізді қалады.
 
Ксенофонттың «Қонағасы» еңбегінде жазылуынша, Сократ өзінің бүкіл өмірін ең маңызды өнер – философиялық талқылауға арнапты. Ол әкесі қайтыс болған соң әкесінен қалған азғантай мұраға иелік еткен екен және негізінен шәкірттері төлеген шәкіртақымен тұрмысын қамдаған екен.Ал, Аристофанның жазуынша, Сократ философиялық мектеп ашқан көрінеді. Ал, Платон өзінің «Қонағасы» диалогында Сократтың шәкіртақы алудан бас тартқанын, тек достарының көмегімен өмір сүргенін айтады. Аристофан Сократты сынап, мінеп, мазақтап жазған. Демек ол Сократтың шынайы ғұмырбаянын жазуды мақсат тұтпаған. Ал, Платон, Ксенопонт және Аристотельдер болса Сократты үлкен құрметпен еске алып, оны барынша қарапайым, бірақ ғажайып кемеңгер етіп суреттеуге тырысқан. Демек, Сократты тануда аталған тұлғалардың естеліктерін біржақты негіз етуге болмайды.
 
Сократ пен Алкивиад ортасындағы бір сұхбатта оның Пелопоннес соғысында Афиналықтар тарапында соғысқаны айтылады. Платон да («Қонағасы» диалогы) Сократтың өте жауынгер екенін тілге тиек етеді. Сол соғыста ол досы Алкивиадтың қасында жүріп, оны қорғап, тіпті оның өмірін құтқарып қалғаны айтылады.
 
Сократ философия тарихында үлкен бұрылыс жасаған адам. Ол ғарышты зерттеуден адамды зерттеуге, адамның ішкі рухани шындығына үңілуге, себепті танудан мақсатты тануға бұрылуға әсер етті. Оның [[этика]] саласына жасаған үлесі айырықша. Өйткені ол "дүние-адам ақырғы есепте жақсылыққа талпынады, ендеше жақсылықтың тегі не екенін білу нағыз білім болмақ" деп есептеді. Кейінгі философтар [[Сократтық мысқыл]] және [[Сократтық әдіснама]] ұғымдарын тұрақты термин ретінде қолданады. Сократтық диалектика әдісі күні бүгінге дейін түрлі пікірталастарда жиі қолданылатыны белгілі. Оның мағынасы: түрлі-түрлі сұрақтар тек жауап алу үшін ғана емес, қатысып отырғандарға қарастырылып отырған мәселенің түп-тамырына үңілу үшін де қойылады. '''Сократ''' [[эпистемология]] және [[логика]] салаларына да [[батыс филсофиясы]]на үлгі боларлық үлестер қосты.
 
== Өмірбаяны ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Сократ» бетінен алынған