Өкпе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Тег: Бөлімді босатты!
Тег: Бөлімді босатты!
3-жол:
'''Өкпе''' (''Pulmones'', {{lang-la|pulmo}} – өкпе) – адам мен жануарлардың тыныс алу органы. Пішіні жартылай конус тәрізді, оның төменгі жағы немесе негізі ойыстау біткен, кеуде қуысын іш қуысынан бөліп тұратын көк етке кіріп жатады. Жоғарғы жағы сүйір, бұғана сүйегінен 2 – 3 см-дей шығып, мойынның төменгі бөлігіне еніп жатады. Сыртында сірлі қабық – өкпеқап ([[плевра]]) болады. Өкпеге ауатамырлары ([[бронх]]), өкпе артериясы келеді де, одан екі өкпе венасы шығады. Сол жақ өкпе екі бөліктен (жоғарғы, төменгі), ал оң жақ өкпе үш бөліктен (жоғарғы, ортаңғы және төменгі) тұрады. Өкпеішілік ауатамырлар жүйесі тармақты ауатамыр түзеді, бөліктік ауатамырлардың ұшындағы тармақтары ауатамыршаларға (бронхиолаларға) бөлініп, тыныс алу бөлігіне өтеді. Ауатамыршалары көпіршікті жолдар түзеді де, оның ішінде өте көп майда көпіршіктер ([[альвеол]]дар) болады. Ересек адамның екі өкпесіне 700 млн-нан астам көпіршік сияды. Жан-жағын қантамырлар капиллярлары қоршаған көпіршектерде газ алмасу жүреді. Өкпеде жұтқан ауа қанға өтеді, [[көмір қышқыл газы]] қаннан ауаға шығады. Адамның жалпы орташа өкпе сыйымдылығы – 2680'120. Өкпе дене температурасының тұрақтылығын сақтауға, [[қан ұюы]], [[белок]], май және [[көміртек]] алмасу процестеріне қатысады.<ref>Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6</ref> Көп кездесетін өкпе аурулары: ''[[өкпе қабынуы]], [[өкпе қатерлі ісігі]], [[туберкулез]]'', т.б.
Өкпе омыртқалылардың эволюциялық даму барысында [[девон кезеңі]]нде тіршілік еткен сауытты және саусаққанатты балықтарда, ал [[палеозой]]да – қостынысты балықтарда пайда болды. Кейбір құйрықты қосмекенділерде (мысалы, өкпесіз саламандрда) өкпе болмайды. Қазіргі кезде тіршілік ететін қостыныстыларда, [[қосмекенділер]]де, кейбір бауырымен [[жорғалаушылар]]да ([[гаттерия]], [[жармасқы]]) газ алмасу жүретін бір бөлікті өкпенің үстіңгі беті дәнекерұлпалы-бұлшықетті перде бөлетін ұяшықтар немесе көпіршік түзілістер есебінен ұлғаяды. [[Кесіртке]]лер мен [[жылан]]дарда перделер күрделіленіп ұзарады. [[Тасбақа]], келестерде, негізінен қолтырауындарда күрделіленген перделер көп бөлікті өкпе түзеді. Құстардың өкпесі тығыз, оны ауамен ауа қапшықтары жүйесі толтырады. [[Сүтқоректілер]]дің өкпесі кеуекті, майысқақ, сондықтан оның көлемінің ұлғаюы өкпе ішіндегі шеміршекті қаңқа мен тегіс бұлшық еттің дамуына байланысты.<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
 
==Өкпедегі газ алмасу==
[[Адам]] құрамында 21% [[оттек]], 79% [[азот]], 0.03% [[көмірқышқыл газ]]ы бар атмосфералық ауамен тыныс алады. Дем шығарғандағы ауада 16% [[оттек]], 4.0% [[көмірқышқыл газ]]ы және 79% [[азот]] болады. Дем алғандағы және дем шығарғандағы ауа құрамындағы [[оттек]] пен [[көмірқышқыл газ]]ының айырмашылығы - өкпедегі [[газ алмасу]] нәтижесі болып табылады. Өкпеде [[газ алмасу]] [[диффузия]] жолымен жүреді. Өкпе [[капилляр]]ына түскен [[вена]] қанында [[оттек]] аз, [[көмірқышқыл газ]]ы көп. Сондықтан [[альвеола]] ауасындағы [[оттек]] [[қан]]ға араласады, ал [[көмірқышқыл газ]]ы қаннан өкпе альвеоласына түседі. Өкпедегі [[газ алмасу]]ды '''сыртқы тыныс алу''' дейді. Қандағы [[оттек]] [[эритроциттер]]ге өтеді де, [[гемоглобин]]мен берік емес байланысып, оксигемоглобин түзеді. [[Вена]] қаны [[артерия]] қанына айналады да, өкпе венасы арқылы [[жүрек]]ке, одан қанайналымның үлкен шеңберінің тамырларына түседі. [[Көмірқышқыл газ]]ы альвеоладан ауа тасымалдайтын жол арқылы сыртқа шығарылады.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: «Атамұра» баспасы, 2008. ISВN 9965-36-557-1</ref>
 
==Өкпе қабынуы==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Өкпе» бетінен алынған