Ертіс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
25-жол:
|m_lon_dir = E|m_lon_deg = 68|m_lon_min = 49|m_lon_sec = 50
|еңістігі = 0,03
|ел = [[Моңғолия]]{{KZ}}, [[Қытай]]{{MNG}}, [[Қазақстан]]{{RUS}}, [[Ресей]]{{CHN}}
|аймақ =
|ортаққордағы санаты = Irtysh River
}}
== Географиялық орны ==
'''Ертіс''' ({{lang-ru|Иртыш}}, {{lang-zh|额尔齐斯河}}) - [[Солтүстік Мұзды мұхит]] алабында жатқан өзен, [[Обь өзені]]нің сол жақ саласы.<ref name="http://www.ic.omskreg.ru/irtysh/rew.htm">http://www.ic.omskreg.ru/irtysh/rew.htm</ref>
 
Қазақстан жерінде [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]], [[Павлодар облысы|Павлодар облыс]]тары арқылы ағады. Жалпы ұзындығы 4248 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде. Су жиналатын алабы 1643 мың км<sup>2</sup>.
 
==Бастауы ==
Қазақстан жерінде [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]], [[Павлодар облысы|Павлодар облыс]]тары арқылы ағады. Жалпы ұзындығы 4248 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде. Су жиналатын алабы 1643 мың км<sup>2</sup>. Бастауын Алтай (Қытай) сілемдерінен ([[Бесбоғда]] тауынан) алады. [[Зайсан көлі]]не дейінгі бөлігі – Қара Ертіс, [[көл]]ден төмен қарай Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады. Арнасы бастау жағында, негізінен, қар, мұз суымен, орта және төменгі ағыстарында қар, жаңбыр және жер асты суымен толығады. Алабы Алтай тауларының оңтүстік-батысын, [[Тарбағатай]]дың солтүстік-батыс баурайын, Сарыарқаның солтүстік-шығысын, [[Ресей]] жерінде [[Батыс Сібір жазығы]] мен Шығыс Орал етегін қамтиды.
Бастауын Алтай (Қытай) сілемдерінен ([[Бесбоғда]] тауынан) алады. [[Зайсан көлі]]не дейінгі бөлігі – Қара Ертіс, [[көл]]ден төмен қарай Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады.
 
== Гидрологиясы ==
Қазақстан жерінде [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]], [[Павлодар облысы|Павлодар облыс]]тары арқылы ағады. Жалпы ұзындығы 4248 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде. Су жиналатын алабы 1643 мың км<sup>2</sup>. Бастауын Алтай (Қытай) сілемдерінен ([[Бесбоғда]] тауынан) алады. [[Зайсан көлі]]не дейінгі бөлігі – Қара Ертіс, [[көл]]ден төмен қарай Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады. Арнасы бастау жағында, негізінен, қар, мұз суымен, орта және төменгі ағыстарында қар, жаңбыр және жер асты суымен толығады. Алабы Алтай тауларының оңтүстік-батысын, [[Тарбағатай]]дың солтүстік-батыс баурайын, Сарыарқаның солтүстік-шығысын, [[Ресей]] жерінде [[Батыс Сібір жазығы]] мен Шығыс Орал етегін қамтиды.
 
Қазақ жерінде Ертіс ағынын Қатын, [[Қалба]], [[Нарын]], Тарбағатай және Сауыр жоталарынан, Құлынды даласынан жинайды. Көп жерінде тау сілемдерін тіле терең [[шатқал]]дар қалыптасқан. Бұл тұста жағаларының биіктігі 500 м-ге жетеді. Құлынды даласында өзеннің арнасы кеңейіп, жайылмасы пайда болады. Таулық аңғары (250 м биіктікке дейін) қылқан жапырақты орманды, оң жағы көбіне қарағайлы шабындықты келеді, осы тұстағы арнасының ені 100 – 150 м, Омбы қаласы тұсында 6 – 8 км, Тобыл қаласы тұсында 25 – 30 км-ге жетеді.
 
Ертісті бойлай [[кеме қатынасы]] бар (3600 км- ге жуық). Басты [[кемежайлар]]ы: [[Өскемен]], [[Семей]], [[Павлодар]], [[Омбы]], [[Тобыл (қала)|Тобыл]], [[Ханты-Мансийск]]. [[1953]] жылы Ертісте [[Өскемен]] су электр станциясы (''СЭС'') салынған. Ертіс каскадындағы 3-саты [[Шүлбі]] СЭС-і бөгетінің құрылысы басталды. [[Ертіс алабы]]ның су энергетикалық ресурстарын игеру жылына 30 млрд. кв/сағ-қа дейін электр энергиясын бере алады. Ертістің суы [[Орталық Қазақстан]]ды сумен қамтамасыз етуге және суландыруға арналған [[Ертіс - Қарағанды каналы]]н қоректендіруге (75 м<sup>3</sup>/с су алынады) пайдаланылады. Ертіс [[сүйрік]], [[сылан]], [[мекіре]], [[шортан]], [[алабүға]], [[елең]] және т.б. балықтарға бай. [[Сазан]],[[табан]], [[көксерке]] және байқал омулі жерсіндірілген.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – [[Алматы]], Мектеп, 2002.</ref>
 
==Салалары==
Қазақстандық бөлігіндегі басты [[сала]]лары
* → [[Есіл (өзен)|Есіл]]
Line 59 ⟶ 68:
 
Жылдық ағынын реттеу және электр энергиясын алу үшін өзен бойында Бұқтырма, Өскемен, Шүлбі бөгендері салынған. [[Сарыарқа]] аймағындағы табиғи қорларды игеру мақсатында Ертіс – Қарағанды каналы тартылған. Көліктік маңызы зор, сағасынан 3784 км-ге дейін кеме қатынайды.<ref name="test">Қазақ энцклопедиясы</ref>
 
Ертісті бойлай [[кеме қатынасы]] бар (3600 км- ге жуық). Басты [[кемежайлар]]ы: [[Өскемен]], [[Семей]], [[Павлодар]], [[Омбы]], [[Тобыл (қала)|Тобыл]], [[Ханты-Мансийск]]. [[1953]] жылы Ертісте [[Өскемен]] су электр станциясы (''СЭС'') салынған. Ертіс каскадындағы 3-саты [[Шүлбі]] СЭС-і бөгетінің құрылысы басталды. [[Ертіс алабы]]ның су энергетикалық ресурстарын игеру жылына 30 млрд. кв/сағ-қа дейін электр энергиясын бере алады. Ертістің суы [[Орталық Қазақстан]]ды сумен қамтамасыз етуге және суландыруға арналған [[Ертіс - Қарағанды каналы]]н қоректендіруге (75 м<sup>3</sup>/с су алынады) пайдаланылады. Ертіс [[сүйрік]], [[сылан]], [[мекіре]], [[шортан]], [[алабүға]], [[елең]] және т.б. балықтарға бай. [[Сазан]],[[табан]], [[көксерке]] және байқал омулі жерсіндірілген.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – [[Алматы]], Мектеп, 2002.</ref>
 
==Сыртқы сілтемелер==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ертіс» бетінен алынған