Орбұлақ шайқасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Нұрлан Рахымжанов «Орбұлақ шайқасы» бетін Орбұлақ шайқасы бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) |
|||
1-жол:
'''Орбұлақ шайқасы''' – қазақ халқының [[Жоңғар
==Шайқас алғышарттары==
XVII ғ. 30-жылдарындағы бытыраңқы [[ойраттар|ойрат]] тайпалары біртұтас мемлекетке бірігіп, [[Жоңғар хандығы]]ның негізін қалады.
ISBN 9965-32-491-3 </ref>
Самарқаннан көмек келіп жеткенше оларды қарсы алуға бекінген [[Жәңгір хан]] 600 адам жинап, алдынан шықты. Жәңгір әскерінің аз болуы екі жағдаймен қарастырылады. Бірінші себебін М.Тынышпаев: «Жәңгір өкіметі әлі күшейген жоқ», – деп түсіндіреді. Немесе
ХVІІ ғасырдың алғашқы
Дегенмен де Жәңгір әскерінің аздығын әлдеқайда қысқаша түсіндіруге болады. Дәлелі бар түсінік беруге де болады. Таудың арасындағы ұрысқа, тұтқиылдан тосып алуға аздаған ғана жауынгер қатынасқаны дұрыс. Таудағы бар жауынгерді И.Фишердің айтуынша, «...Жәңгір оларды қалай пайдалану керектігін білді». Артық адам ойлаған мақсаттың іске асуына тек қана бөгет жасайды.
==Географиялық
Таудың ішінде Жәңгір жағдайды зерттеп, жартылай таныс жерлерде алдағы қимылдың жоспарын жасады. Артта [[Алтынемел]] шыңы бар.
Қоянды тау шыңының бауырының шығыс жағында
Бұл жер тактикалық жағынан қызықтырады: ұзындығы 200 метрдей екі биік таудың сілеміндегі тар сай, биіктігі 2000-2500 метр теңіз биіктігімен өлшегенде.
Батыстан [[Қоянды
Олардың желке жағында төмен түсуге болатын жер және бірнеше жүз ат орналасуға болатын сай бар. Одан таудың етегімен келе жатқан жоңғарларға шұңқырда отырған қазақ жауынгерлері де, олардың аттары да көрінбейді. Мұның барлығын осы жерлерді көзбен бір шолып өткенде байқауға болады.
[[Сурет:Орбұлақ шатқалы.jpg|600x300px|сүрмелі|солға]]
20-жол:
Жоңғарлардың отрядтары ойлы-қырлы жерлермен кезеңге шығып, оқты қарулармен қаруланған қазақтармен соғысуға мәжбүр болды.
Жоңғарлардың қару-жарақтары туралы Ю.Крижанович: «Қалмақтар соғысқа өте мықты қаруланып шығады. Дулығамен, найзамен және сауытпен. Олардың садақтары мен қылыштары біздердікінен қысқа және ұшы қайырылмаған. Оны римдіктердің «siccae» атты қаруларымен салыстыруға болады. Өздері оны лақтыратын найза деп атайды. Дегенмен де соғыса келе, олар өте жақсы ойланған қақпанға түскендерін, кезеңге шабуыл жасаудың оларға жеңіс әкелмейтінін түсінді. Бірақ әскерді тоқтату мүмкіндігі тіпті болмады. Артта келе жатқан әскерлер олардың тығыздығын көбейте бастады. Ол жоңғарлардың жауынгерлік ұрандарын, көпшілігінің тез алға ұмтылуын әлсіретті. Ақырында мағынасы жоқ шабуылды тоқтатудың сәті түсті. Барлық әскерлерге қоманда жетіп, олар төменгі жерге түсіп, қазақтың жауынгерлерін өзеннің маңайында айналып өтуге шешім қабылдады. Жоңғарлар төменге бет алды. Айнабұлақ өзенінің ағысының ойылған жерінде өткел бар, оны альпинистер «цирк» деп атайды. Қазақтың атқыштары оларды сол жерге қуып тықты. Осы арада жоғарыдан асылып тұрған тастар төмен құлай бастады. Ол атқа немесе әскеріне тиіп, қырыла бастады» – дейді.
Аман-есен шыққандары қазақ жауынгерлерінің оғынан қаза тапты. Шайқас бір жағдайда ғана тоқтауы мүмкін еді, ол
Жоңғарлар тағдырмен ойнамай, кейін шегінді. Таудағы шайқас Жәңгірге қанат бітірді. Оқиға аяқ астынан ойламаған шешім қабылдатты. Енді жоңғарлар шайқасқа ашық жерлерді іздей бастады.
Ондай жер Орбұлақтың шет жағынан табылды. Соныменен, жоңғарлармен шайқастың тағы бір жері анықталды.
Жәңгір үшін басқа жауапты мәселе шешілді: көмек келді. Жедел жүріспен Алшын руынан батыр Жалаңтас Самарқаннан Жетісуға дейін жасақшыларды жинай отырып, [[Қоянтау]] шыңының іргесінде 20 мыңдай әскерді алып келді, 10 мыңнан аса адамынан айырылып, күйрей жеңілген жоңғарлар кері шегінеді.
Шындығында, екінші шайқаста Батыр қоңтайшы ауыр жағдайдан жеңіл құтылды. Тіпті өзімен бірге 10 мыңдай тұтқынды алып кетті. Ол жасақшыларды емес, жолдағы бейбіт ауылдарды шауып, адамдарды тұтқындаған.[[Сурет:Орбұлақ шайқасы.jpg|800x400px|нобай|ортаға]]
==Шайқас нәтижесі мен тарихи маңызы==
Тактикалық әдіс түрінде Орбұлақ шайқасы күштерді біріктіре білгендікті көрсетті. Екі шайқасты біртұтас шайқас деп атауға болады.
30-жол:
Бұл соғыс ойрат қоғамына өз әсерін тигізді. Олардың өзара қырқысын бастауға әкеліп соқты. Ескі феодалдар арасындағы өзара қайшылықтары жарыққа шықты.
Ол оқиға болып жатқан кезде не істеу керектігін тез ұға білді. Шешуші кезеңде жауынгерлерді жігерлендіріп өзінің тікелей соғысқа қатынасуымен шешіп кетіп отырды. Осы ерекшеліктерімен Орбұлақ шайқасында көзге түсті. Қазақ жауынгерлері өздерінің ерліктерімен, өздерінің жан аямайтындықтарымен өз жерінің тәуелсіздігін және халықтың бостандығын қорғай алатындығын дәлелдеді.
[[Санат:Қазақ-жоңғар шайқастары]]▼
== Дереккөздер ==
<references/>
▲[[Санат:Қазақ-жоңғар шайқастары]]
[[Санат:1643 жыл]]
| |||