Мұхтар Омарханұлы Әуезов: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Ресей]]дегі саяси төңкерістер [[Әуезов]] өміріне үлкен өзгерістер әкеледі. Ол Семейде ''«[[Алаш жастары]]»'' одағын құрып, түрлі үйірмелердің ашылуына ұйытқы болады. [[Жүсіпбек Аймауытов]]пен бірігіп жазған ''«[[Қазақтың өзгеше мінездері]]»'' аталатын алғашқы мақаласы [[1917]] жылы 10 наурызда ''«[[Алаш]]»'' газетінде басылды. [[1918]] жылы 5-13 мамырда [[Омбы қаласы]]нда өткен Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Әуезов жазушы [[Жүсіпбек Аймауытов]]пен бірлесіп, Семейде ''«[[Абай]]»'' ғылыми-көпшілік журналын шығаруға қатысады. [[1919]] жылы семинарияны бітіріп, қоғамдық-саяси жұмысқа араласады. [[1919]] жылы желтоқсанның төртінде [[Семей]]де большевиктер билігі орнап, Әуезов [[Семей губревкомы]]ныңгубревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің меңгерушісі және ''«[[Қазақ тілі]]»'' газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады. [[1921]] жылы қараша айында [[Қазақ АКСР|Қазақ АКСР-і]] Орталық атқару комитетінің ([[ОАК]]) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы ''«[[Қорғансыздың күні]]»'' әңгімесі ''«[[Қызыл Қазақстан]]»'' журналының №3 – 4 сандарында жарияланды. [[1922]] жылы күзде [[Ташкент]]тегі [[Орта Азия]] университетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі ''«[[Шолпан]]»'' және ''«[[Сана]]»'' журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда ''«[[Қыр суреттері]]», «[[Қыр әңгімелері]]», «[[Үйлену]]», «[[Оқыған азамат]]», «[[Кім кінәлі]]», «[[Заман еркесі]]»'' («[[Сөніп-жану]]») әңгімелері жарияланады. [[1923]] жылы маусым айында [[Ленинград]] (''қазіргі [[Санкт-Петербург]]'') мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің [[тіл-әдебиет]] бөліміне оқуға ауысады. [[1924-1925]] жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп ''«[[Таң]]»'' журналын шығарады. Онда ''«[[Кінәмшіл бойжеткен]]», «[[Қаралы сұлу]]», «[[Ескілік көлеңкесінде]]», «[[Жуандық]]»'' әңгімелері жарияланды. [[1925]] жылы [[Ленинград]]қа қайтып барып, оқуын жалғастырады. [[1926]] жылы жаз айында [[Семей]]ге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған ''«[[Әдебиет тарихы]]»'' монографиясы [[1927]] жылы кітап болып шығады. [[1927]] жылы жазда [[Жетісу]] өңіріне сапармен келіп, [[Ілияс Жансүгіров]]пен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. [[Ленинград]]қа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде ''«[[Қараш-Қараш оқиғасы]]»'' повесін, ''«[[Қилы заман]]»'' романын, ''«[[Хан Кене]]»'' пьесасын жазады. [[1928]] жылы [[Орта Азия мемлекеттік университеті]]нің аспирантурасына қабылданды әрі [[Қазақ]] ағарту институтында сабақ берді.

[[Алаш қозғалысы]]ның көсемдерімен бірге [[1930]] жылы 16 қыркүйекте тұтқындалып, [[1932]] жылы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылды. Дегенмен, [[маусым]] айында түрмеден босатылып, [[Қазақ педагогика институты]]ның (''[[ҚазПИ|ҚазПИ-дің]]'') аға оқытушысы болып қызмет істейді. Осы жылдары ''[[театр]], [[драматургия]], [[мәдениет пен өнер]], [[әдебиет]], [[фольклор тарихы]], [[орыс әдебиеті]]нің'' классиктері туралы мақалалары үзбей жарияланып тұрады. [[Әуезов]] сценарийі бойынша ''«[[Райхан]]»'' көркем фильмі ([[1940]]) түсіріледі. [[1936]] жылы [[Мәскеу]]де өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысады. Осы жылдары ''«[[Абай]]»'' романын жазуға кірісіп, оны [[1941]] жылы бітіреді. «[[Абай]]» романының жарық көруі ([[1942]]) Қазақстанның [[мәдени]] өміріндегі ерекше оқиға болды. [[1943]] жылы «[[Абай]]» романын талқылау үлкен науқанға айналады. [[1946]] жылы романның екінші кітабын жазып бітіріп, ол [[1947]] жылы жарық көреді. [[1950]] жылы роман-эпопеяның ''«[[Ақын аға]]»'' аталатын үшінші кітабы жарық көреді. [[1943]] жылдың қыркүйегінен бастап Қазақтың мемлекеттік университетінің ([[ҚазМУ|ҚазМУ-дің]]) қазақ әдебиеті кафедрасына [[профессор]] болып орналасып, өмірінің соңына дейін сонда дәріс оқыды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында ''«[[Сын сағатта]]»'' ([[1941]]), ''«[[Намыс гвардиясы]]»'' (жазушы [[Әлжаппар Әбішев]]пен бірігіп, 1942), ''«Қынаптан қылыш»'' (1945) пьесалары мен ''«Абай»'' операсының либреттосын (1944), ''«Абай әндері»'' фильмінің сценарийін ([[1945]]) жазады. [[1946]] жылы [[Қазақстан Ғылым академиясы]] құрылғанда, оның толық мүшесі (''академик, №1 куәлік'') болып сайланады, [[филология]] ғылымдарының докторы, профессор атағы берілді.

[[1955]] жылы шет елге сапарға шығып, [[Германия Демократиялық Республикасы]] ([[ГДР]]) жазушыларының [[Берлин]]де өткен съезіне құрметті қонақ ретінде қатысты. Үндістанға 40 күндік сапармен барып қайтады. [[1956]] жылы [[КСРО]] мәдениет қайраткерлері өкілдерінің қатарында [[Чехословакия]]да болды. ''[[Жазушының 60 жасқа толу мерейтойы Алматыда, Мәскеуде салтанатпен атап өтіледі]]''. [[Атом]] және сутек бомбасын сынауға қарсы халықаралық қозғалыстың [[Жапония]]да өткен 3-конференциясына қатысады. [[1958]] жылы [[Ташкент]]те өткен [[Азия]] және [[Африка]] елдері жазушыларының 1-конференциясын ұйымдастырушылардың бірі болды. [[1960]] жылы [[АҚШ|АҚШ-қа]] барып қайтып, [[1961]] жылы [[Үндістан]]ға екінші рет сапар шегеді. [[1955—1957]] жылы алты томдық таңдамалы шығармалары басылып шығады.

[[Қоғам]] және [[мемлекет]] қайраткері ретінде [[Әуезов]] жиырмадан астам шет елдерде болып, адамзат қоғамының дамуы, [[рухани]] ынтымақтастық үшін өз көзқарасын білдірді. Әлем халықтары оның ''«[[Абай жолы]]»'' роман-эпопеясын айрықша құбылыс ретінде таныды. [[1961]] жылдың жиырма жетінші маусымында [[Мәскеу]] қаласындағы ауруханада қайтыс болды; [[Алматы]] қаласында жерленген. Сол жылы [[Қазақстан Ғылымғылым академиясы]]ның [[Әдебиет]] және [[өнер]] институтына оның есімі берілді, одан кейін жазушы тұрған үйде мұражай-үйі ([[1963]]) ашылып, ескерткіштер орнатылды. [[Қазақ академиялық драма театры]], [[Алматы, Астана, Семей]] және басқа қалалар мен облыстардағы аудан, ауыл, көше, мектептер Әуезов есімімен аталады. Мұхтар Әуезовтің туғанына 100 жыл толуы [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-ның]] шешімімен, дүниежүзілік деңгейде ([[1997]]) аталып өтті.

Бір қыс [[Ташкенттегі Орта Азия]] мемлекеттік университетінде, төрт жыл [[Ленинград]] университетінде оқып, [[филология]] факультетін бітіреді. Сол жылы [[Орта Азия]] университетінің [[Шығыс факультеті]]ніңфакультетінің жанындағы аспирантурада оқиды.

[[Ұлттық]] теңсіздік пен сауатсыздықты, аштықты жою жөніндегі ашық пікірі мен шығармалары үшін «[[ұлтшыл, алашордашыл]]» атанып, саяси сахнадан шеттету басталған тұста Мұхаң бірыңғай шығармашылық жұмыспен айналысуға көшеді. Ғылыми жұмыстарды да қолға алады.

[[1961]] жылы қайтыс болғаннан кейін [[Республика]] Үкіметі қаулы қабылдап, ұлы жазушының есімін мәңгі есте қалдыру мақсатымен Ғылым академиясының [[Әдебиет]] және [[өнер]] институты мен [Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театры|[[Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрынатеатры]]на Мұхтар Әуезовтың аты беріледі, әдеби мемориалдық мұражайы ашылып, бірқатар мектеп, көше және Алматының бір ауданы М.Әуезов атымен аталды.

«[[Абай жолы]]» – Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман-эпопеясы. «[[Абай жолы]]» – қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман-эпопеясында қазақ халқын, оның [[ұлттық]] [[дәстүр]]ін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті.

Әуезовтың «[[Абай жолы]] роман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «[[ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі]]» (''[[Луи Арагон]]'') деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея [[қазақ]] халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды.

Алғашқы екі кітаптан тұратын ''«[[Абай]]»'' романы үшін жазушыға [[КСРО Мемлекеттікмемлекеттік сыйлығы]] ([[1949]]) беріліп, төрт томдық «[[Абай жолы]]» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол [[Лениндік сыйлық]]тың лауреаты ([[1959]]) атанды.

Әуезов драматургия саласыңда көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері бар. Халық әдебиетінде, фольклорда түр жағынан драматургияға жақын нұсқалар көп. [[Батырлар жыры]] жырынданда толғаулар мол. [[Салт]] өлеңдері, [[беташар]], [[сыңсу]], [[жар-жар]], [[жоқтау]] түрі мазмұны жағынан драмалық шығармалармен ағайындас.

* [[Мысли разных лет]], А., [[1961]];

[[Санат:ҚазақҚазақстан жазушылары]]