|
[[Сурет:Жанша Досмұхамедов.png|right|250px|thumb]]
''' Жанша Досмұхамедов Жанша''' (Жаһанша) — ([[1886]]-[[1937]]), [[Алаш қозғалысы]]ның аса көрнекті қайраткеріқайраткері, [[Алашорда]] үкіметінің мүшесі, АлашорданыңАлашорданың Батыс бөлімшесінің төрағасы, [[заңгер]]. ▼'''Жанша Досмұхамедов '''<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
ISBN 9965-32-491-3</ref> (Жаһанша) (1886- 1937), [[заңгер]], [[алашорда]] қайраткері. 1917 жылғы ақпанға дейін [[Томск]] сот округі [[прокурор]]ының орынбасары. 1- [[Орал]] облыстық қазақ съезінің төрағасы, [[Құрылтай]] жиналысының мүшесі болып сайланған. Алашорданың шешімімен 1918 жылдың сәуірінде (жаңа стильмен) X. Досмұхамедовпен бірге Халық Комиссарлары Кеңесінің және ұлт істері Халық комиссариатының басшыларымен ([[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленинмен]] және [[Сталин Иосиф Виссарионович|И. В. Сталинмен]]) ұлттық [[автономия]] жариялау туралы келіссөз жүргізеді. 1918-19 жылдары [[Алашорда]]ның Батыс бөлімшесі - [[Ойыл уәлаят]]ы үкіметінің басшысы қызметін атқарды. 1920 жылдан [[Қазақстан]]нан тыс жерлерде шаруашылық жұмысында болды. 1930 жылы қуғынға ұшырап, [[Воронеж]]ге жер аударылды. 1920-25 жылдары [[Ташкент]]те тұрып, ғылыммен, өз мамандығы бойынша [[адвокат]]тық жұмыспен айналысады. [[Әуезов]]те 1922-23 жылдыры [[Ташкент]]те жұмыс істеген, оқыған. Олар қазақ [[тарих]]ы мен әдебиетіне байланысты құрылған «'''Талап'''» ұйымының межілістерінде кездесіп жүрген. 1930 жылы 5 қазанда '''Досмұхамедовтың''' тергеу ісіне байла- нысты Әуезов жауапқа тартылады. Оған «қазақ ұлтшылдарының астыртын ұйымдарына қатысты, Қазақстандағы кеңестік науқандар мен шаралардың мазмұнын бұрмалау мақсатын көздеді. '''Жанша Досмұхамедовтың''' ұйымында тұрды, оның тапсырмасын орындады» деген сияқты кінәлар тағады, нәтижесінде '''Досмұхамедов''' пен Әуезовтің істері бірге қаралды.<ref>[[Мұхтар Әуезов]] энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref> ▼
1887 жылы [[Орал облысы]], [[Орал уезі]], [[Жымпиты болысы]]ның, № 1 ауылында дүниеге келген.[[заңгер]], [[алашорда]] қайраткері. 1917 жылғы ақпанға дейін [[Томск]] сот округі [[прокурор]]ының орынбасары.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> 1-[[Орал]] облыстық қазақ съезінің төрағасы, [[Құрылтай]] жиналысының мүшесі болып сайланған.
▲'''Досмұхамедов Жанша''' (Жаһанша) — [[Алаш қозғалысы]]ның аса көрнекті қайраткері, [[Алашорда]] үкіметінің мүшесі, Алашорданың Батыс бөлімшесінің төрағасы, [[заңгер]].
▲ ISBN 9965-32-491-3</ref> (Жаһанша) (1886- 1937), [[заңгер]], [[алашорда]] қайраткері. 1917 жылғы ақпанға дейін [[Томск]] сот округі [[прокурор]]ының орынбасары. 1- [[Орал]] облыстық қазақ съезінің төрағасы, [[Құрылтай]] жиналысының мүшесі болып сайланған. Алашорданың шешімімен 1918 жылдың сәуірінде (жаңа стильмен) X. Досмұхамедовпен бірге Халық Комиссарлары Кеңесінің және ұлт істері Халық комиссариатының басшыларымен ([[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленинмен]] және [[Сталин Иосиф Виссарионович|И. В. Сталинмен]]) ұлттық [[автономия]] жариялау туралы келіссөз жүргізеді. 1918-19 жылдары [[Алашорда]]ның Батыс бөлімшесі - [[Ойыл уәлаят]]ы үкіметінің басшысы қызметін атқарды. 1920 жылдан [[Қазақстан]]нан тыс жерлерде шаруашылық жұмысында болды. 1930 жылы қуғынға ұшырап, [[Воронеж]]ге жер аударылды. 1920-25 жылдары [[Ташкент]]те тұрып, ғылыммен, өз мамандығы бойынша [[адвокат]]тық жұмыспен айналысады. [[Әуезов]]те 1922-23 жылдыры [[Ташкент]]те жұмыс істеген, оқыған. Олар қазақ [[тарих]]ы мен әдебиетіне байланысты құрылған «'''Талап'''» ұйымының межілістерінде кездесіп жүрген. 1930 жылы 5 қазанда '''Досмұхамедовтың''' тергеу ісіне байла- нысты Әуезов жауапқа тартылады. Оған «қазақ ұлтшылдарының астыртын ұйымдарына қатысты, Қазақстандағы кеңестік науқандар мен шаралардың мазмұнын бұрмалау мақсатын көздеді. '''Жанша Досмұхамедовтың''' ұйымында тұрды, оның тапсырмасын орындады» деген сияқты кінәлар тағады, нәтижесінде '''Досмұхамедов''' пен Әуезовтің істері бірге қаралды.<ref>[[Мұхтар Әуезов]] энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref>
1887 жылы [[Орал облысы]], Орал уезі, [[Жымпиты]] болысының, № 1 ауылында дүниеге келген.
1899 жылы тамыз айында Орал әскери реалдық училищесіне түсіп, онда 1905 жылы 31 мамырға дейін толық курсын оқып бітіріп, сол жылғы 27 қарашада № 991 аттестатпен 1906 жылы тамыз айындаайында, Орал облысының стипендиаты ретінде [[Мәскеу]] университетінің заң факультетіне түсіп, оны № 175 бітіру куәлігімен 1910 жылыжылы 4 наурызда бітіріп шыққан<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref>.
1917 жылғы Ақпан төңкерісіне дейін округтық соттың прокурорының жолдасы (орынбасары) міндетін атқарған.
1917 жылы 1-11 мамыр аралығында Мәскеуде өткен Бүкілресейлік мұсылман сиезіне басқа да қазақ делегаттарымен бірге қатысып, мұсылман істерін басқаратын «Шуро-и-Ислам» комитеті төрағасының орынбасарлығына сайланадысайланады. «Шуро-и-Исламның» ісімен МәскеудеМәскеуде біраз болады. Сол жылы 21-26 шілдеде Орынборда өткен Жалпықазақтық сиезде Орал облысынан Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа ұсынылады.
1917 жылы желтоқсан айында өткен ЖалпықазақтықЖалпықазақтық съезде Ж.Досмұхамедов Алашорда үкіметінің мүшелігіне облыстарданоблыстардан тысқары делегат ретінде кіреді. Съезде автономия жариялау туралы екі пікірпікір болғанын: оның бір жағында Ә.Бөкейханов бастаған топ «кейінірек», ол Халел және Жанша Досмұхамедовтер бастаған топ «дереу» жариялансын деген ұстаным қалыптасқан.
1918 жылдың наурыз айында Жанша және Халел Досмұхамедовтер Мәскеуге келіп, Ленин және Сталинмен келіссөз жүргізіп, Кеңес үкіметін Алашорданың желтоқсандағыжелтоқсандағы съезінің қаулыларымен таныстырып, сондағы 11 шартты қояды. Кеңес үкіметінің жанынан Қазақ комиссариатыныңкомиссариатының ашылуына қол жеткізеді.
1918 жылы 6 мамырда Жымпитыда өткенөткен Орал облысының 4-қазақ съезінде, құрамынақұрамына Сырым батырдың ұрпағы Салық және Сейіт ишан кірген 7 адамнан тұратын «Ойыл уәлаяты» құрылып, Жанша оның Уақытша үкіметінің төрағасы болып сайланадысайланады. Уәлаятта атты милиция жасақталыпжасақталып, оларды соғыс өнеріне үйрететін курс ашылады. Әр түрлі шаруашылық құрылымдарқұрылымдар ашылады.
МәскеудегіМәскеудегі келіссөзден кейін Ж.ДосмұхамедовтіңДосмұхамедовтің Кеңес өкіметіне деген көзқарасындакөзқарасында біраз өзгерістер туады. «…бізді жылы шыраймен қабылдаған бірден-бір өкімет, ол Кеңес өкіметі. …біз көптен бері автономияны талапталап етіп келіп едік, Кеңес өкіметінен басқа еш өкімет бізді қош көрмеді» және «Кеңес өкіметін саяси күш ретінде қырғыз (қазақ) халқы да мойындау керек» деп мәлімдеді. Аталған мәлімдемелер жөнінде Жанша мен оның серіктестерінің арасында біраз келіспеушілік туындайды.
Азамат соғысы жылдары сан-сапалақ өкіметтердің бірінен соң бірі келіп-кетіп жатқандажатқанда Батыс Алашорда жетекшілерінің саясаты: қазақ жұртшылығын қорғау; аумалыаумалы-төкпелі замана ағымына орынсыз килікпеукилікпеу; және артын бағамдау ұстанымы болды.
1918 жылы қыркүйекте [[Уфа қаласы|Уфада]] өткен Алашорданың шұғыл мәжілісінде өзге де мәселелермен қатар «соғыс жағдайы мен жол қатынастарының нашарлығынан» [[Алаш Автономиясы|Алаш автономиясының]] батыс өлкелерін басқару үшін «Ойыл уәлаятының» орнынаорнына [[Алашорда]]ның бөлімшесі құрыладықұрылады. БөлімшеніңБөлімшенің құрамына Б.ҚұлмановҚұлманов, Х.ДосмұхамедовДосмұхамедов, Ж.ДосмұхамедовДосмұхамедов және Е.ТұрмұхамедовтерТұрмұхамедовтер кіреді. Төрағасы болып Ж.ДосмұхамедовДосмұхамедов сайланадысайланады.
Ж.Досмұхамедов көптеген уақытшауақытша өкімет орындарымен келіссөзкеліссөз жүргізіп, хат-хабарлар алмасып, мәлімдемелермәлімдемелер жазып жатқанда, өздерінің істеп жатқан істерінің мән-мағынасын түсіндірументүсіндірумен болды. Яғни мына алмағайыпалмағайып заманда қазақ халқын аман-есен сақтап-қорғау мақсатында және бүкіл [[Ресей]]де түпкілікті өкімет орнағанша жергілікті Уақытша қазақ өкіметтерін құруға мәжбүр болғандарын атап өтеді. Осы бағытта да [[Кеңес Өкіметі|Кеңес өкіметіменөкіметі]]мен, яғни [[Түркістан]] майданыныңмайданының (М.Фрунзе) өкілдерімен келіссөз жүргізіп, оның басты шарттарына:
# қазақ халқының өзін-өзі билеу құқы, автономия;
# екі жақтың теке-тіресінің ортасында қалғанқалған қазақ халқын зорлық-зомбылық пен таланталан-тараждан аман сақтау болып табыладытабылады деп шегелеп көрсетеді.
Нәтижесінде, М.Фрунзенің ұсынысыменұсынысымен, қазақ даласынан аластатылып, оқшауландырылуғаоқшауландырылуға жататын Батыс АлашордаАлашорда жетекшілерінің 5 адамынан (Ж. және [[Досмұхамедов, Халел|Х.Досмұхамедовтер]], Иса ҚашқынбаевҚашқынбаев, Кәрім Жәленов пен Беркінғали Атшыбаев) құрылған делегацияны алдымен Түркістан майданының штабынаштабына, ары қарай МәскеугеМәскеуге жөнелтеді. Осы топ Батыс Алашорда өкіметінің іс-харекеттері туралы баяндама-хат дайындапдайындап, оны Жанша өз қолымен В.И.Ленин, И.В.Сталин және Л.Д.ТроцкийгеТроцкийге табыстайдытабыстайды.
Батыс Алашорда бөлімшесі таратылыптаратылып, оның жетекшілері біраз уақыт қазақ даласынандаласынан аластатылғанда, Жанша 1920 жылы жаз айларын Мәскеуде Бас тоқыматоқыма өнеркәсібіөнеркәсібі басқармасында инспектор болып, қыркүйек айында аталған мекеменіңмекеменің жолдамасыменжолдамасымен Ташкентке жіберіліпжіберіліп, ТүркістанТүркістан Республикасы Халық шаруашылығышаруашылығы Орталық кеңесінің жүн-жұрқа бөлімініңбөлімінің меңгерушісі болады және ТР ОАК қазақ бөлімінің хатшысы қызметін қоса атқарады.
Ташкентте қазақ зиялылары құрғанқұрған мәдени-ағарту «Талап» қауымдастығынақауымдастығына мүше болып, оның тапсыруымен қазаққазақ тілінде алғашқыалғашқы қылмыстық кодекс жобасынжобасын әзірледі. Онан кейін ол қазақ астаналары [[Қызылорда]], Алматы қалаларындақалаларында әр түрлі қызметтер атқарып, 1930 жылы [[Мәскеу]]ге қызметке ауысады. Сол жылы қазан айындаайында тұтқындалып, 1932 жылы ВоронежгеВоронежге 5 жыл мерзімге жер аударыладыаударылады. 1938 жылы қайта тұтқындалыптұтқындалып, үштіктің шешімімен ату жазасына кесіледі.<ref>«Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7</ref> ▼
▲Ташкентте қазақ зиялылары құрған мәдени-ағарту «Талап» қауымдастығына мүше болып, оның тапсыруымен қазақ тілінде алғашқы қылмыстық кодекс жобасын әзірледі. Онан кейін ол қазақ астаналары [[Қызылорда]], Алматы қалаларында әр түрлі қызметтер атқарып, 1930 жылы [[Мәскеу]]ге қызметке ауысады. Сол жылы қазан айында тұтқындалып, 1932 жылы Воронежге 5 жыл мерзімге жер аударылады. 1938 жылы қайта тұтқындалып, үштіктің шешімімен ату жазасына кесіледі.<ref>«Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7</ref>
==Дереккөздер==
<references/>
{{wikify}}
{{Алаш Орда}}
[[Санат:Саясат]]
[[Санат:Тұлғалар]]
[[Санат:Саяси қуғын-сүргін құрбандары]] ▼[[Санат:1886 жылы туғандар]]
[[Санат:Батыс Қазақстан облысында туғандар]]
[[Санат:1937 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:«Алаш» қозғалысы]]
[[Санат:Қазақстан заңгерлері]]
▲[[Санат: СаясиСталиндік қуғын-сүргінрепрессия құрбандары]]
[[Санат:КСРО-да атылғандар]]
{{Stub}}
{{Bio-stub}}
| 