Яһудилік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Removing Link FA template (handled by wikidata) |
clean up, replaced: ХХ → XX using AWB |
||
20-жол:
ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды - [[Мишна]] (Қайталау). Мишнаға [[Галаха]] (Заң) ережелік актілерінің жинағы және [[Талмуд]] пен [[Галаха]]ға түсініктеме берген - [[Аггада]] (Аңыз) кіреді. IV-V ғасыр [[Аммораи]] (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара (Аяқтау) жинағы пайда болды. [[Гемара]] Мишнамен бірге Талмудты (ілім) құрады. Талмудтың екі түрі ажыратылады:
• иерусалимдік - Палестинада және вавилондық диаспораларда қалыптасқан. [[Талмуд]] - моральдық, этикалық кодекстің заңнамалық негізі. Талмуд соңғы рет III-V ғғ. өңделді. Онда еврейлерге нұсқаулар берілген (613 нұсқау).
• модернистік - шын мәнінде, иудаизмнің нақтылы уақыт пен жерге ыңғайлануы.
[[Талмуд]] канонизациясынан кейін екі жаңа бағыт пайда болды: рационалистік және мистикалық бағыт. Соңғысы Каббалаға негізделеді, шынайы құдайлық жаңалықты ашу мақсатында Тораның әріптік символикасын шешуге талпынады. Қасиетті кітап - Зогар (Құбылу). Каббала хасидизмге (ежелгі еврейше"хасид" - тақуа) әсер етті.
98-жол:
[[Арабтар|Арабтың]] яһуди қауымдарымен жауласу жағдайы да Құранда көрініс тапқан. Діни тұрғыдан алғанда Мединелік кезеңде [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммед]] (с.а.у.) [[Ислам]]ды яһуди ілімі мен христиандықтан бөлек жеке дін ретінде сезініп қабылдады, Ислам діні басқа діндердің шығуына ықпал етті.
[[Құран]]ның жалпы діншілдік қағидасы Жақұтты аһл әл-кітап сияқты дінге сенушілер мен дінге сенбеушілер арасындағы аралық қалыпқа қояды. Ибраһим еврейлер мен арабтардың ортақ арғы аталары боп саналған, мұсылман мен яһудилердің құрметтеу қастерлейтін ортақ кейіпкерлері мен қасиетті орындары көп-ақ (мәселен, [[Иерусалим]], әл-Халилдеғі Ибраһимнің мазары). Мұсылмандық құқықтық теорияға сәйкес жақұт аһл-аз-зимма категориясына енеді, бұлар мұсылмандық мемлекеттің қарауындағы адамдар. Жақұттың қауымдары өз жетекшілеріне бағынған. Ал олар жақұт қауымдарының ішкі істеріне араласпайтын мұсылман басқарушыларымен бүкіл қарым-қатынасты жүргізіп отырған.
Орта ғасырларда [[Мұхаммед]] (с.а.у.) араб түбегін [[Ислам]]нан басқа кез-келген діннен тазалауды тапсырыпты-мыс делінсе де, жақұттар мұсылман дүниесіне барлық аудандарында, тіпті Оңтүстік Араб елінде де тату-тәтті өмір сүрген. Мұсылман мемлекеттерінде, әсіресе, VIII - IX ғасырларда [[Ислам]]ды қабылдаған және өзінің дінін сақтаған жақұттар көрнекті әкімшілік басшы орындарда қызмет істеді. Яһудилік саудагерлер ортағасырлық мұсылмандардың экономикалық өмірінде аса үлкен рөл атқарған. Мұсылман елдеріндегі яһудилік қауымдарда ортағасырларда белсенді мәдени қызмет дамытылды. Құдайға сиынатын және филос, мектептер ашылды. Көркем әдебиет пайда бола бастады. Діндері бөлек қауымдардың мәдениеті өздерінің айналасындағы халықтардың мәдениеттерімен араласып, біте қайнасып жатты. Алғашқыда, VIII - IX ғасырларда араб-мұсылман мәдениеті яһудилік қоғамның тарихи көріністерінен, аңыз-сюжеттерінен және Құдайға сиыну идеяларынан нәр алған болатынды. Бірте-бірте кері процесс пайда болды. Мұсылмандық аңыздар, көркем әдебиет, грамм, оқытулар, филос, идеялар яһудилік ортаға ене бастады. Орта ғасырларда араб тілі Таяу Шығыс яһудилерінің тұрмыста қолданатын тілі боп саналған. Еврей әрпімен араб тілінде бірқатар хаттар жазылды, ертегілер мен аңыздар қағазға түсірілді, өзіндік әдебиет қалыптаса бастады. Отаршылдық дәуірле европалық мемлекеттер яһудилік және христиандық қауымдарды мұсылмандық Шығыс елдеріне ену мақсатында пайдалана бастады.
==Дереккөздер==
| |||