Кәсіпорын: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш «Заң» деген санатты аластады (HotCat құралының көмегімен)
1-жол:
[[Сурет:Biala Fabryka2.jpg|thumb|300px| right| Кәсіпорын]]
 
'''Кәсіпорын''' – қоғамдағы [[еңбек бөлінісі]] жүйесіндегі оқшауланған дербес өндірістік-шаруашылық бірлік, яки [[заңды тұлға]] құқығы берілген шаруашылық жүргізуші [[субъект]]; өндірістік-шаруашылық қызметті ұйымдастырудың негізгі нысаны. Ол әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру және пайда алу мақсатымен [[еңбек ұжымы]]н пайдалана отырып, [[өнім]]([[тауар]]) өндіреді, [[жұмыс]]тарды орындайды, [[Қызмет көрсету|қызмет]]тер көрсетеді және [[өндіріс]] құрал-жабдығы мен басқа да мүлікке меншік нысандарына қарамастан заңды тұлға ретінде және [[шаруашылық есеп]] принципіне сүйеніп әрекет етеді. Кәсіпорын заңнамада тыйым салынбаған және кәсіпорынның жарғысында көзделген мақсаттарға сай келетін кез келген шаруашылық қызметпен айналыса алады. Кәсіпорын өзінің қызметін дербес жүзеге асырады, шығарылатын өнімін, салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған [[пайда]]ны иеленеді. Кәсіпорын [[мемлекеттік тіркеу]]ден өткен күннен бастап құрылды деп саналып, заңды тұлға құқығын иеленеді. Тіркеу үшін [[құрылтайшы]] оны құру туралы шешімді немесе құрылтайшылардың шартын, кәсіпорынның [[жарғы]]сын және басқа құжаттарды ұсынады. Кәсіпорынның дербес [[баланс]]ы, банктерде [[есеп айырысу шоты]] мен өзге де шоттары, өзінің атауы жазылған [[мөр]]і болады. Мүліктік кешен ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызметі үшін керекті мүліктің барлық түрлері, бұған қоса жер телімдері, [[ғимарат]]тар, [[жабдық]]тар, [[шикізат]], өнімдер, талап құқықтары, сондай-ақ, кәсіпорынды, оның өнімін, жұмыстары мен көрсететін қызметтерін дараландыратын таңбаларға құқықтар (фирмалық атаулар, тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері) және заң мен шартта өзгедей көзделмеген жағдайда басқа да айрықша құқықтар кіреді. Меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген органның келісуімен кәсіпорын заңды тұлға құқықтары берілген [[Еншілес кәсіпорындар|еншілес шаруашылық жүргізуші субъектілер]], сондай-ақ филиалдар, бөлімшелер, банкіде шот ашу құқығы бар басқа да оқшауландырылған бөлімшелер құра алады. Тиісті орган арқылы мемлекет, еңбек ұжымдары, жеке және заңды тұлғалар, соның ішінде шетелдік тұлғалар да, кәсіпорынның құрылтайшылары бола алады. Меншік нысандарына қарай кәсіпорын жеке, мемлекеттік, ұжымдық немесе аралас [[меншік]]тегі, сондай-ақ, қоғамдық ұйым меншігіндегі кәсіпорын нысанында құрылуы мүмкін. Олар жекеше кәсіпорын, серіктес (жарнапұлға негізделген [[серіктестік]]), [[акционерлік қоғам]], мемлекеттік кәсіпорын, коммуналдық кәсіпорын түрлеріне жіктеледі. [[Нарықтық экономика]]ға көшу жағдайында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың дербестігін кеңейтумен бірге экономикалық бірігудің жаңа нысандарын – серіктестіктер, [[қауымдастық]]тар, бірлескен кәсіпорындар, шағын кәсіпорындар, [[консорциум]]дар, [[биржа]]лар, коммерциялық банктер құрудың тиімділігі айқындала бастады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref>
 
Line 22 ⟶ 21:
коммерциялық ұйым. Ол мемлекеттік және муниципалдық (жергілікті) кәсіпорын болуы мүмкін, осыған орай оның мүлкі мемлекеттік немесе муниципалдық меншікте болады, бұл мүлік оған шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару құқықтары негізінде тиесілі болады. Шаруашылықты жүргізу құқықтары негізінде құрылған унитарлық кәсіпорынды [[өкімет]] немесе жергілікті өзін-өзі басқару органы құрады. Оның жарғысын осы орган бекітеді, жарғылық қорының (шаруашылық серіктестіктердегідей немесе акционерлік қоғамдардағыдай [[жарғылық капитал]] емес) мөлшерін айқындап, жасақтайды. Унитарлық кәсіпорынның басшысын мемлекеттік немесе муниципалдық орган тағайындайды және ол осы органға есеп беріп тұрады. Кәсіпорын өзінің [[міндеттеме]]лері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап береді. Егер унитарлық кәсіпорын мүлкі оралымды басқару құқығы негізінде құралса, онда ол [[қазыналық кәсіпорын]] болып табылады. Унитарлық кәсіпорын өзінің қарамағындағы мүлікті дербес иеленеді, пайдаланады, билейді, бірақ бұл орайда мүлікті меншіктенуші кәсіпорынға тиесілі мүліктің сақталуын бақылайды. Ол мүлікті меншіктенушінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
=== Ұжымдық кәсіпорын===
''' Ұжымдық кәсіпорын''' – мемлекеттік кәсіпорынды құнын төлеп алған жағдайда немесе мүлікті еңбек ұжымы заңды жолмен сатып алған жағдайда құрылатын шаруашылық бірлік. Мұнда меншік ұжымдық сипатта болады және мүлік [[қызметкер]]лердің салымдарына бөлінеді. Қызметкер салымының құрамына оның мемлекеттік немесе [[жалгер]]лік кәсіпорынның мүлкіне салған сомасы мен оның ұжымдық кәсіпорын құрылып, жұмысын бастағаннан кейінгі мүліктің көбеюіне қосқан [[үлес]]і кіреді. Салымға еңбек ұжымы мен кәсіпорын бағынатын орган арасындағы келісімде жұмыс нәтижелерін басшылыққа ала отырып айқындалатын мөлшерде пайыз есептеліп төленеді. Кәсіпорын таратылған жағдайда бюджетпен, банктермен және басқа [[несиегер]]лермен есеп айырысқаннан кейін қалған мүліктен қызметкерге оның үлесі (салымның құны мен [[табыс]]тың бөлігі) төленеді. '''Шағын кәсіпорын''' – жұмысшылар саны мен шаруашылық айналымы(өнеркәсіпте өнім көлемі, саудада тауар айналымының көлемі) белгілі бір мөлшерлік өлшеммен шектелетін жаңадан құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорын. Оларға өнеркәсіп пен құрылыста жұмысшылардың саны көп дегенде 200 адамға, ғылымда 100 адамға, басқа өндірістік салаларда 25 адамға, бөлшек саудада 15 адамға дейін жететін кәсіпорындар жатады. '''Шетелдік кәсіпорын''' – жарғылық қоры түгелімен шетелдік [[қаржы]]лардан құралған кәсіпорын (ұйым). '''Ірі кәсіпорын''' – сала өндірісінің жалпы көлемінің көп үлесін өндіретін не жұмысшылардың немесе акцияларды иеленушілердің саны жөнінен, өткізу көлемі, [[актив]]тердің немесе пайданың мөлшері жөнінен ірі деп саналатын, не осы екі белгіге де ие кәсіпорын.<ref>[[''Қазақ энциклопедиясы'']], 4-том</ref>
<ref>[[''Қазақ энциклопедиясы'']], 4-том</ref>
 
==Дереккөздер:==
Line 29 ⟶ 27:
 
[[Санат:Кәсіпорындар]]
[[Санат:Заң]]
 
[[fa:کسب و کار]]
[[mk:Бизнис]]
[[ru:Предпринимательство]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Кәсіпорын» бетінен алынған