География: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: ҚСРО → КСРО, typos fixed: млн. к → млн к (16) using AWB |
||
141-жол:
; Құрлықтар және аралдар
{{main|Құрлық}}
Жер шарының 29,2%-ын құрлықтар алады (құрлықтардың жалпы аумағы 149,1 млн
; Мұхиттар
161-жол:
|[[Солтүстік Мұзды мұхит]] || 18,1 || 1225|| 5 527
|}
Мұхит (Әлемдік мұхит) - гидросфераның негізгі бөлігі. Жер шарында төрт мұхит бар: Тынық, Атлант, Үнді және Солтүстік мұзды. Кейбір ғалымдар Антарктида маңы суларын бесінші Оңтүстік мұхиты деп жеке бөледі. Мұхит құрлықтар мен аралдарды қоршап жатқан Жердің тұтас су қабаты. Аумағы 361,26 млн
Мұхиттың белгілі бір бөліктерін алып жатқан зор көлемді суды - [[су массалары]] деп атайды. Су массалары: экваторлық, тропиктік, қоңыржай, полярлық болып бөлінеді. Мұхит пен материк арасындағы жылу мен ылғал айналасында беткі ағыстар пайда болады. Мұхиттық ағыстар: [[Пассаттық ағыстар|Солтүстік пассат ағысы]], [[Гольфстрим]], [[Солтүстік атлант ағысы]], [[Канар ағысы|Канар суық ағысы]], [[Бразилия ағысы]], [[Батыс Желдер ағысы]], [[Бенгал ағысы]].
254-жол:
* ''Ұлы географиялық ашылулар кезеңі'' — [[Америка]], [[Африка]], [[Үндістан]], Оңтүстік Шығыс Азия, [[Аустралия]]ның зерттелуі.<ref>http://kursik.kz/kurstyq-zhumystar/geografiya-geologiya-geodeziya/uly-geografiyalyq-ashular.html</ref>
* ''Жаңа кезең (ХV - ХVІ ғ)'' — Англия мен Францияның көтерілуі, отаршылдықты жүргізе бастауы. Дүние жүзі державаларының бөліске салынуы, Африка жерлерін отарлау.
* ''Әлемнің I және II дүние жүзілік соғыстан кейінгі өзгерісі'' — Ірі [[Османлы империясы|Осман империясы]]ның әлсіреуі, [[Босния және Герцеговина|Босния мен Герцоговина]], [[Аустрия]],[[Венгрия]] қосылды. Чехословакия мен [[Польша]] пайда болды. Батыс Украина, Батыс Белоруссия, Балтық жағалауы, Оңүстік Сахалин
* ''Дүниежүзілік социалистік жүйенің кұрылуы мен күйреуі'' — Колониализмнің ыдырауы.
299-жол:
; Қалалар және урбандалу
[[Сурет:Intersection of Nassau Street and Broad Street, overlooking Wall Street (2005).jpg|thumb|180px|[[Нью-Йорк]] -8,5 млн
[[Дамыған елдер]]де [[қала]]тұрғындары 75-80%, ал дамушы елдерде 40-50%. Қазір жер шарының жартысынан көбінде қала халқы тұрады.
[[Урбанизация|Урбандалу]] дегеніміз - қалалар мен қала халқының көбеюі, қалалардың ролінің артуы<ref>[http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=25&Itemid=1 Макродинамика урбанизации Мир-Системы].</ref>
323-жол:
# Қолдану мүмкіндігінің ұзақтығы мен қарқынына байланысты:[[Сарқылатын ресурстар|сарқылатын]], [[Сарқылмайтын ресурстар|сарқылмайтын]]
Минералдық ресурстар — жер қойнауынан алынған [[пайдалы қазбалар]]. ''Пайдалы қазбалар'' - халық шаруашылығында өңделген және табиғи күйде қолданылатын табиғи [[минералдық заттар]]. Минералдық ресурстардың қолданылу ауқымы үнемі артып келеді. Мысалы: 1950 жылмен салыстырғанда пайдалы қазбаларды өндіру үш есеге артқан. Жыл сайын жер қойнауынан 100 млрд
Жер ресурстары - адамның өмір сүруі үшін, құрылыс және т.б. шаруашылық әрекеті үшін қажетті жерлер. Жер ресурстары туралы жалпы түсініктер, жер қоры ұғымы туралы түсінік береді. [[Жер қоры]] - шаруашылықтың түрлі салаларында қолданылатын барлық жерлер. Жер шарының жалпы жер қоры 1,5 млрд
''Су ресурстары'' - халық шаруашылығында қолданылатын [[өзен]], [[көл]], [[Су қоймасы|су қоймалары]], [[мұздық]]тар және жер асты сулары<ref>[http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=25&Itemid=94 На Земле начался новый ледниковый период / На сайте "Климат, лёд, вода, ландшафты"]</ref>, тұщы су - барлық су ресурстарының жалпы қоры - 2,5%. Негізгі көздері: өзен сулары, мұздықтар, жер асты сулары. Жердегі судың басым бөлігі дүние жүзілік мұхиттарда. Тұщы судың жалпы көлемі гидросфераның 3%-ін алады. Жер бетінде тұщы су қорлары әркелкі таралған. Мысалы: [[Африка]]да халықтың шамамен 10%-ы, [[Еуропа]]да 95%-ы тұщы сумен қамтамасыз етіледі. Тұщы судың негізгі көздері болып табылатын өзен ағыстарының дүние жүзілік көлемі жылына 47 мың км<sup><sub>3</sub></sup>, бірақ қолданылу мүмкіндігі тек 50%.
333-жол:
Дүниежүзілік орман ресурстарының басты көрсеткіштері:
# Орман аудандарының көлемі бойынша (4,1 млрд
# Ағашының (сүрегінің) қорымен (350 млрд
# Ормандардың біршама үлкен қоры [[Еуразия]]да сақталған. Бұл шамамен дүниежүзілік орман қорының 40%-ын, жалпы ағаш сүрегінің 42%-ын, соның ішінде бағалы ағаш түрлерінің 2/3 бөлігін құрайды. Орманда [[ағаш]], [[бұта]], шөптесін өсімдіктер, [[мүк]], [[қына]], т.б. өседі.<ref name="name">Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
419-жол:
Мал басының саны 4,5 млрд.
* [[Ірі қара шаруашылығы|Ірі қара мал]]<ref>Ә.Байжұманұлы, К.Бекболатұлы . Мал шаруашылығы сөздігі. Алматы-2011. ISBN 978-601-7254-21-6</ref> (1,4 млрд бас) - интенсивті сүтті, етті мал шаруашылығы. [[АҚШ]], [[Канада]], [[Аргентина]], [[Аустралия]] аудандарында көп шоғырланған.
* [[Шошқа шаруашылығы]] - саны 1 млрд
* [[Қой шаруашылығы]] - саны 1 млрд
Ет өнімін көп өндіретін басты елдер - Қытай АҚШ, [[Бразилия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Ресей]].
==== Көлік географиясы ====
Дүние жүзілік көлік жүйесі - қатынас жолдар, көлік кәсіпорындарымен [[көлік]] құралдары. Дүниежүзілік көлікте 100 млн-нан аса адам жұмыс істейді. Көлік желісінің ұзындығы 35 млн
* Құрлық көлігі
# Автомобиль көлігі. [[Автомобиль жолы|Автомобиль жолдары]]ның ұзындығы 24 млн
# Темір жол - жүк және жолаушы тасымалының 1/10 келеді. Жалпы [[темір жол]]дың ұзындығы - 1,3 млн.км. Темір жол 140 елде бар. ([[АҚШ]], [[Ресей]], [[Канада]], [[Үндістан]], [[Қытай]], [[Аустралия]], [[Аргентина]]).
# Құбыр тасымалы. Дүние жүзілік [[құбыр]]дың ұзындығы 2 млн
* Су көлігі
437-жол:
* Әуе көлігі.
2000 жылы дүние жүзінде 1800 млн-ға жуық жолаушы тасымалданған. [[Авиация|Әуе жолы]]ның желісі 10 млн
==== Халықаралық экономикалық қатынастар ====
600-жол:
== Географияның Қазақстанда дамуы ==
[[Қазақстан]] аумағында табиғатты құраушы объектілер 20 ғасырдың басына дейін жеке-жеке зерттеліп келді. Тек [[1920 жыл]]дардан бастап Қазақстанда физикалық география бойынша деректер жүйелі түрде жинала бастады. Осы жылдары ([[1930]]) табиғи құбылыстар мен процестерді зерттеу бойынша жеке салалар ([[климатология]], [[гидрология]], [[гляциология]], [[геоморфология]], [[топырақ географиясы]], [[биогеография]], т.б.) қалыптаса бастады. Кейіннен оларға ландшафттану, топонимика қосылды.
Қазіргі кездегі География зерттеудің ғарыштық әдістерін пайдаланбайынша дами алмайды. Географияның ерекше функциясына өзіміздің планета мен оның табиғи-тарихи дамуы; туралы, елдер, қалалар, жерлер және оларды мекендейтін халықтар туралы білімді жинау, қорыту және тарату жатады. География басқа ғылымдармен бірге отаншылдық пен интернационализмнің негізін қалыптастыратын дүниетанымдық және гуманитарлық ғылым болып табылады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref><ref>Қазақ Совет энциклопедиясы. Бас редакторы М.Қ.Қаратаев</ref>
|